Europese Green Deal: Commissie stelt regels voor schonere lucht en schoner water voor

Vandaag stelt de Commissie strengere regels voor inzake verontreinigende stoffen in de omgevingslucht en het oppervlakte- en grondwater en met betrekking tot de behandeling van stedelijk afvalwater. Schone lucht en schoon water zijn essentieel voor de gezondheid van mensen en ecosystemen. Luchtverontreiniging alleen al veroorzaakt jaarlijks bijna 300 000 voortijdige overlijdens in Europa. Dankzij de voorgestelde nieuwe regels zal het aantal sterfgevallen als gevolg van niveaus van de belangrijkste verontreinigende stof PM_2,5 die hoger zijn dan in de richtsnoeren van de Wereldgezondheidsorganisatie, in tien jaar tijd met meer dan 75 % afnemen. Wat lucht en water betreft, bieden alle nieuwe regels een duidelijk rendement op de investeringen dankzij baten op het gebied van gezondheid, energiebesparing, voedselproductie, industrie en biodiversiteit. Op basis van de lessen die uit de huidige wetgeving zijn getrokken, stelt de Commissie lagere toegestane niveaus van verontreinigende stoffen en een betere toepassing van de wetgeving voor, zodat de doelstellingen in de strijd tegen verontreiniging vaker daadwerkelijk worden gehaald. De voorstellen van vandaag vormen een belangrijke stap voorwaarts om – overeenkomstig de Europese Green Deal – schadelijke verontreiniging van het milieu uiterlijk 2050 tot nul terug te dringen. Ze beantwoorden ook aan specifieke eisen van de Conferentie over de toekomst van Europa.

Volgens Frans Timmermans, uitvoerend vicevoorzitter voor de Europese Green Deal, “is onze gezondheid afhankelijk van ons milieu. Een ongezond milieu heeft directe en dure gevolgen voor onze gezondheid. Elk jaar sterven honderdduizenden Europeanen voortijdig en nog veel meer Europeanen lijden aan hart- en longziekten of door verontreiniging veroorzaakte vormen van kanker. Hoe langer we wachten om deze vervuiling terug te dringen, hoe hoger de kosten voor de samenleving zullen zijn. Tegen 2050 willen we dat ons milieu vrij is van schadelijke verontreinigende stoffen. Daarom moeten we vandaag onze inspanningen opvoeren. Onze voorstellen om de water- en luchtverontreiniging verder terug te dringen vormen een cruciaal onderdeel van onze inspanningen om de problemen aan te pakken.”

Volgens Virginijus Sinkevičius, commissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij, “is de kwaliteit van de lucht die we inademen en het water dat we gebruiken, van fundamenteel belang voor ons leven en de toekomst van onze samenlevingen. De verontreiniging van lucht en water schaadt onze gezondheid, onze economie en het milieu en treft vooral de meest kwetsbare groepen. Het is dan ook onze plicht om voor zuivere lucht en zuiver water te zorgen voor onze generatie en toekomstige generaties. Niets doen kost veel meer dan preventie. Daarom neemt de Commissie nu maatregelen met het oog op een gecoördineerd optreden in de hele Unie om verontreiniging aan de bron – lokaal en grensoverschrijdend – beter te bestrijden.”

Schonere omgevingslucht tegen 2030, geen verontreiniging meer in 2050

Bij de voorgestelde herziening van de richtlijnen inzake de kwaliteit van de omgevingslucht zullen tussentijdse EU-normen inzake luchtkwaliteit voor 2030 worden vastgesteld die beter aansluiten bij de richtsnoeren van de Wereldgezondheidsorganisatie. Tegelijkertijd zal het voorstel de EU op weg helpen om de luchtverontreiniging uiterlijk 2050 tot nul terug te dringen in synergie met inspanningen op het gebied van klimaatneutraliteit. Daartoe stellen we een regelmatige evaluatie van de normen inzake luchtkwaliteit voor: doel is de normen steeds opnieuw te beoordelen in het licht van de meest recente wetenschappelijke gegevens en maatschappelijke en technologische ontwikkelingen. Voorgesteld wordt de jaarlijkse grenswaarde voor de belangrijkste verontreinigende stof, namelijk fijnstof (PM_2,5), met meer dan de helft te verlagen.

Dankzij de herziening hebben mensen die gezondheidsschade lijden als gevolg van luchtverontreiniging, recht op compensatie wanneer de EU-regels inzake luchtkwaliteit zijn geschonden. Ze hebben ook het recht zich door niet-gouvernementele organisaties te laten vertegenwoordigen via collectieve vorderingen om schadevergoeding. Het voorstel zal ook zorgen voor meer duidelijkheid over de toegang tot de rechter, doeltreffende sancties en betere en voor iedereen toegankelijke informatie over de luchtkwaliteit. Nieuwe wetgeving zal de lokale autoriteiten ondersteunen door de bepalingen inzake monitoring van de luchtkwaliteit, de modellering en de plannen ter verbetering van de luchtkwaliteit aan te scherpen.

De voorstellen van vandaag laten het aan de nationale en lokale autoriteiten over om specifieke maatregelen vast te stellen om aan de normen te voldoen. Tegelijkertijd zullen bestaande en nieuwe EU-beleidsmaatregelen op het gebied van onder meer milieu, energie, vervoer, landbouw, onderzoek en innovatie een belangrijke bijdrage leveren (zie het factsheet).

Mede dankzij het voorstel van vandaag zal de luchtkwaliteit in heel Europa tegen 2030 dramatisch verbeteren, wat in 2030 jaarlijks bruto baten van naar schatting 42 miljard euro tot 121 miljard euro zal opleveren voor jaarlijks minder dan 6 miljard euro kosten.

PM2,5-niveaus in 2020	PM2,5-niveaus in 2030

(Richtsnoeren van de WHO: <5 µg/m³, jaarlijks; voorstel 2030: <10 µg/m³; huidige richtlijn: <25 µg/m³)[i]

Luchtverontreiniging vormt de grootste milieubedreiging voor de gezondheid en is een van de belangrijkste oorzaken van chronische ziekten, zoals beroerten, kanker en diabetes. Luchtverontreiniging treft alle Europeanen maar gevoelige en kwetsbare sociale groepen buitenmatig. Verontreinigde lucht is ook schadelijk voor het milieu en veroorzaakt verzuring, eutrofiëring en schade aan bossen, ecosystemen en gewassen.

Een betere en kosteneffectievere behandeling van stedelijk afvalwater

Mede dankzij de herziene richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater zullen de Europeanen op schonere rivieren, meren en zeeën en schoner grondwater kunnen bogen en zal afvalwater kosteneffectiever worden behandeld. Om afvalwater optimaal als hulpbron te benutten, wordt voorgesteld de sector tegen 2040 energieneutraal te maken en de kwaliteit van het slib te verbeteren om het intensiever te kunnen hergebruiken en zo tot een meer circulaire economie bij te dragen.

Tal van verbeteringen zullen tot de bescherming van de gezondheid en het milieu bijdragen. Het gaat onder meer om verplichtingen nutriënten uit afvalwater terug te winnen, nieuwe normen voor microverontreinigingen en nieuwe monitoringeisen voor microplastics. De verplichtingen om water te behandelen zullen ook gelden voor kleinere gemeenten met 1000 inwoners (tot dusver golden de verplichtingen voor gemeenten vanaf 2000 inwoners). Om de gevolgen van zware regenval – die vaker voorkomt als gevolg van de klimaatverandering – beter te beheersen, moeten grotere steden plannen voor geïntegreerd waterbeheer opstellen. Tot slot stelt de Commissie voor om – op basis van de ervaringen met COVID-19 – afvalwater systematisch te controleren op verschillende virussen, zoals CoV-SARS-19 en antimicrobiële resistentie.

De EU-landen zullen ervoor moeten zorgen dat iedereen – en vooral kwetsbare en gemarginaliseerde groepen – toegang tot sanitaire voorzieningen hebben.

Aangezien 92 % van de toxische microverontreinigingen in het afvalwater in de EU afkomstig is van geneesmiddelen en cosmetica, zal een nieuwe regeling voor uitgebreide producentenverantwoordelijkheid de producenten verplichten de kosten voor het verwijderen van microverontreinigingen te betalen. Dit is in overeenstemming met het beginsel “de vervuiler betaalt” en zal ook leiden tot meer onderzoek en innovatie op het gebied van gifvrije producten en tot een eerlijkere financiering van de behandeling van afvalwater.

De sector afvalwater beschikt over een aanzienlijk onbenut potentieel voor de productie van hernieuwbare energie, bijvoorbeeld uit biogas. De EU-landen zullen verplicht zijn industriële verontreiniging bij de bron op te sporen om de mogelijkheden voor het hergebruik van slib en behandeld afvalwater te vergroten en zo verlies van hulpbronnen te voorkomen. Dankzij de regels voor het terugwinning van fosfor uit slib zal het gebruik van slib voor de productie van meststoffen worden bevorderd, wat de voedselproductie ten goede komt.

De veranderingen zullen naar schatting 3,8 % meer kosten meebrengen (tot 3,8 miljard euro per jaar in 2040) en baten van meer dan 6,6 miljard euro per jaar opleveren, met een positieve verhouding tussen kosten en baten in elke lidstaat.

Bescherming van oppervlakte- en grondwater tegen nieuwe verontreinigende stoffen

Op basis van actuele wetenschappelijke gegevens stelt de Commissie voor de lijsten van waterverontreinigende stoffen die in oppervlakte- en grondwater strenger moeten worden gecontroleerd, bij te werken.

Er zullen 25 stoffen met bewezen problematische effecten op de natuur en de menselijke gezondheid aan de lijsten worden toegevoegd. Het gaat onder meer om:

• PFAS, een grote groep onverwoestbare “forever chemicals” die onder meer worden gebruikt in kookgerei, kleding, meubels, blusschuim en producten voor lichaamsverzorging;
• een reeks pesticiden en afbraakproducten van pesticiden, zoals glyfosaat;
• bisfenol A, een weekmaker en een component van kunststofverpakkingen;
• een aantal geneesmiddelen die als pijnstiller en ontstekingsremmer worden gebruikt, en antibiotica.

De stoffen en bijbehorende normen zijn geselecteerd op basis van een transparante en wetenschappelijk gestuurde procedure.

Op basis van de lessen die uit voorvallen zoals de massale vissterfte in de Oder zijn getrokken, stelt de Commissie bovendien voor dat stroomafwaarts gelegen delen van een stroomgebied verplicht moeten worden gewaarschuwd na incidenten. Er zijn ook verbeteringen op het gebied van monitoring en rapportage en het wordt in de toekomst gemakkelijker om de lijst bij te werken en gelijke tred met de wetenschap te houden.

De nieuwe regels erkennen de cumulatieve of gecombineerde effecten van mengsels: de aandacht gaat dus niet alleen meer uit naar individuele stoffen.

Daarnaast zullen de normen voor 16 verontreinigende stoffen (onder meer zware metalen en industriële chemische stoffen) die al onder de regels vallen, worden bijgewerkt (meestal aangescherpt) en zullen vier verontreinigende stoffen die niet langer een bedreiging voor de hele EU vormen, van de lijst worden verwijderd.

Volgende stappen

De voorstellen zullen nu door het Europees Parlement en de Raad worden behandeld volgens de gewone wetgevingsprocedure. Zodra ze zijn goedgekeurd, treden ze geleidelijk in werking met verschillende streefcijfers voor 2030, 2040 en 2050. Zo hebben het bedrijfsleven en de autoriteiten voldoende tijd om zich waar nodig aan te passen en investeringen te doen.

Meer informatie

Verontreinigende stoffen in oppervlakte- en grondwater:

Vragen en antwoorden over verontreinigende stoffen in oppervlakte- en grondwater

Factsheet over verontreinigende stoffen in oppervlakte- en grondwater

Voorstellen voor een herziening van de lijst van verontreinigende stoffen in oppervlakte- en grondwater

Richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater:

Vragen en antwoorden over de herziening van de richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater

Factsheet over de herziening van de richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater

Voorstel voor een herziening van de richtlijn inzake de behandeling van stedelijk afvalwater

EU-wetgeving inzake de kwaliteit van omgevingslucht:

Vragen en antwoorden over de herziening van de EU-wetgeving inzake de kwaliteit van omgevingslucht

Factsheet over de herziening van de EU-wetgeving inzake de kwaliteit van omgevingslucht

Voorstel voor een herziening van de wetgeving inzake luchtkwaliteit

Europese Green Deal - Beleidsmaatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit:

Factsheet over de Europese Green Deal – Beleidsmaatregelen ter verbetering van de luchtkwaliteit

[i] Gebaseerd op GAINS-modellering. Deze kaarten geven de totale concentraties weer, inclusief het aandeel van natuurlijke bronnen zoals door de wind meegevoerd stof en zeezout.

Bron: Europese Commissie​