FSMA : publicatie jaarverslag 2020

29 juni 2021 à 07:32

Dit jaarverslag verschijnt niet alleen op een bijzonder moment; het heeft ook betrekking op een bijzonder jaar. Een bijzonder jaar omdat 2020 natuurlijk het jaar was van de COVID-19-pandemie. Zoals u in dit verslag kunt lezen, heeft deze pandemie niet alleen een impact gehad op de markten en sectoren waarop wij toezien, maar ook op onze aanpak en op onze manier van werken. Dit verslag verschijnt ook op een bijzonder moment omdat de FSMA op 1 april 2021 reeds tien jaar bestaat.

VOORWOORD door JP Servais, Voorzitter

Geachte lezer,

Dit jaarverslag verschijnt niet alleen op een bijzonder moment; het heeft ook betrekking op een bijzonder jaar. Een bijzonder jaar omdat 2020 natuurlijk het jaar was van de COVID-19-pandemie. Zoals u in dit verslag kunt lezen, heeft deze pandemie niet alleen een impact gehad op de markten en sectoren waarop wij toezien, maar ook op onze aanpak en op onze manier van werken. Dit verslag verschijnt ook op een bijzonder moment omdat de FSMA op 1 april 2021 reeds tien jaar bestaat. In dit voorwoord ga ik graag in op de lessen van de crisis, maar ook op de balans en de vooruitzichten van de FSMA na tien jaar.

Coronacrisis leidt tot striktere monitoring

De coronacrisis had vanaf het voorjaar van 2020 een enorme impact op vele vlakken. Veel landgenoten werden zelf getroffen door het virus of zagen naasten en mensen in hun omgeving het slachtoffer worden van COVID-19. Dit was niet alleen een zware beproeving voor onze gezondheidszorg. De noodzakelijke maatregelen om de verdere verspreiding van de pandemie in te dijken hadden ook grote impact op ons dagelijks leven en op onze werkorganisatie. De crisis zorgde tevens voor aanzienlijke turbulentie op de financiële markten, wat leidde tot forse waardedalingen van heel wat activa.

Ook de portefeuilles van de Belgische beleggings- en pensioenfondsen ontsnapten niet aan die turbulentie. Het totale netto-actief van de Belgische openbare ICB’s met een veranderlijk aantal rechten van deelneming daalde met bijna 22 miljard euro, een afname van meer dan 13 procent ten opzichte van einde 2019. Een groot deel van deze daling werd echter snel ongedaan gemaakt door het herstel op de financiële markten. Ook dankzij veel netto-inschrijvingen kwam het netto-actief van de sector eind 2020 uiteindelijk zeven miljard euro of vier procent hoger te liggen dan een jaar eerder.

De Belgische pensioenfondsen toonden eenzelfde beeld. Midden maart lag het gezamenlijke balanstotaal van de pensioenfondsen 18 procent lager dan eind 2019. De langetermijndekkingsgraad van de sector daalde tot 101 procent in vergelijking met 121 procent eind 2019. Ondanks de forse krimp behaalde de sector van de pensioenfondsen in 2020 gemiddeld genomen een licht positief rendement. Het gezamenlijke balanstotaal steeg van 40,2 miljard euro eind 2019 naar 42,5 miljard euro eind 2020. Dit is een verhoging met meer dan vijf procent.

Deze turbulentie en de impact ervan op de fondsen hebben de FSMA gesterkt in haar overtuiging van de noodzaak om de sectoren onder haar toezicht van nog naderbij op te kunnen volgen, zeker in dergelijke crisissituaties. Zodra de impact van de pandemie op de markten duidelijk werd, startte de FSMA met een nauwgezette follow-up van de beleggingsfondsen. Haar datagedreven aanpak en de op die manier verzamelde informatie stelden de FSMA in staat de gevolgen van de crisis op dagelijkse basis in te schatten en het liquiditeitsrisico voor elk fonds en voor de hele sector te beoordelen.

De crisis was dus een opportuniteit om enerzijds tools te ontwikkelen die ons in staat stellen de sector nog beter op te volgen en korter op de bal te spelen. En anderzijds was de crisis de gelegenheid voor de FSMA om de fondsen waarvoor dit nuttig was, ertoe aan te zetten liquidity management tools (LMT’s) in te voeren. Deze tools verminderen het risico van gedwongen verkopen van minder liquide activa. Dit beschermt niet alleen de beleggers, maar beschermt ook het financiële systeem.

Nieuwe generatie beleggers wordt actief op de beurs

Een tweede les houdt verband met de nieuwe ‘generatie’ beleggers die we tijdens de crisis hebben zien opstaan. Dit was vooral markant in de Verenigde Staten, waar het ‘GameStop’-fenomeen proporties aannam die ongezien zijn gebleven in België en in Europa. Maar niettemin hebben we kunnen vaststellen dat veel jonge, nieuwe en weinig frequente beleggers hun weg hebben (terug) gevonden naar de Brusselse beurs tijdens deze coronacrisis.

Zoals u verder in dit verslag kunt lezen voerde de FSMA op basis van de transactierapportering een kwantitatieve studie uit over het gedrag van de Belgische particuliere beleggers tijdens de crisis. Ze onderzocht of particuliere beleggers tijdens de crisis meer of minder Bel20-aandelen aan- en verkochten. Ook analyseerde ze of het gedrag van de beleggers verschilde in functie van hun leeftijd en beleggingsfrequentie. Daaruit bleek dat er in maart en april 2020 tot vijf keer meer aandelen verhandeld werden dan in de periode ervoor. Ook bleek dat jonge en occasionele beleggers veel actiever waren.

Op zich kunnen we ons alleen maar verheugen over deze toegenomen interesse in de beurs, die de rechtstreekse financiering door de Belgen van de ontwikkeling van onze bedrijven versterkt. In dat verband hopen we dat deze interesse ook op de langere termijn blijft en moeten we deze evolutie goed opvolgen vanuit het oogpunt van een goede informatie en educatie van de beleggers. Om die redenen gaat de FSMA enerzijds de evolutie in de beurshandel nauwgezet blijven opvolgen via een doorgedreven data-analyse op basis waarvan onder meer een opvolgingsstudie opgesteld zal worden. Anderzijds zal de FSMA haar toezicht op een correcte en tijdige informatie voor de beleggers voortzetten en ook inzetten op inspanningen inzake financiële educatie die specifiek gericht zijn op deze doelgroep.

Lessen voor een steeds evoluerende organisatie

In maart 2020 schakelden zo goed als alle medewerkers van de FSMA over op voltijds telewerk. Behalve tijdens een korte periode tussen de eerste en tweede golf van de pandemie, waarin medewerkers een of twee dagen terug naar kantoor kwamen, bleef dat het geval tijdens heel 2020 en de eerste helft van 2021. Mede dankzij een snelle uitrol van online communicatietools verliep deze omschakeling naar veralgemeend telewerk zonder problemen en werd de continuïteit van de werking van de FSMA te allen tijde verzekerd.

De invoering van veralgemeend telewerk was een opportuniteit om een aantal processen te vereenvoudigen door ze te digitaliseren en om onze werkwijze op een aantal vlakken aan te passen. Zo konden een aantal inspectiewerkzaamheden efficiënt uitgevoerd worden vanop afstand. En tijdens de lockdown voerden we een campagne via Facebook en Google tegen online-beleggingsfraude waar de consumenten in deze periode gemakkelijker in contact mee konden komen. Ook een aantal interne processen werden volledig gedigitaliseerd.

Deze voorbeelden illustreren dat we de beperkingen als gevolg van de crisis omvormden tot opportuniteiten. Het spreekt dan ook voor zich dat heel wat van deze veranderingen ook na de pandemie in voege zullen blijven. De efficiëntiewinst die we onder meer boeken door efficiënter te communiceren, de papierberg te verminderen en ons minder te verplaatsen, mag immers niet verloren gaan.

Ook het regime van telewerk zal in dat licht bekeken worden. De meeste medewerkers zijn vragende partij voor een combinatie van kantoor- en telewerk. Die moet zowel zorgen voor een evenwicht tussen werk en familie, als voor een evenwicht tussen een vlotte communicatie en contact met de collega’s en de mogelijkheid om individueel werk in optimale omstandigheden uit te voeren. De werkorganisatie van de FSMA zal evolueren in functie van de maatregelen die de overheid neemt in het kader van de bestrijding van de coronapandemie en zal het resultaat zijn van een top-down/bottom-up benadering.

Tien jaar FSMA: toegevoegde waarde voor de consumentenbescherming

Zoals gezegd in het begin van dit voorwoord, bestaat de FSMA tien jaar. Daarom maak ik graag kort een balans op in drie luiken: het realiseren van onze centrale missie, de financiële educatie, en de positie van de FSMA in binnen- en buitenland.

De centrale missie van de FSMA is de bescherming van de financiële consument. Al onze initiatieven en tussenkomsten van de jongste tien jaar zijn tegen die achtergrond gebeurd en hebben ook gezorgd voor veranderingen op het terrein.

Toen de FSMA tien jaar geleden bijvoorbeeld begon met het moratorium op te complexe producten en inspecties op het terrein, daalde het aantal klachten over beleggingsadvies spectaculair. Een aantal producten die ongeschikt zijn voor gewone beleggers, weerden we van de Belgische markt. Om de consument betrouwbare publiciteit te garanderen, beoordeelt de FSMA jaarlijks meer dan 2.000 reclame-uitingen voor beleggingsproducten en legt ze sancties op in dit verband. Steeds meer consumenten vinden ook de weg naar de FSMA met vragen en klachten, waardoor we bijvoorbeeld kunnen voorkomen dat ze het slachtoffer worden van onlinebeleggingsfraude.

Ons optreden heeft mee gezorgd voor een groeiend besef in de sector van het belang om de gedragsregels na te leven die de belangen van de consument centraal stellen. De inspecties, die intussen goed ingeburgerd zijn, spelen daar een belangrijke rol in. Maar ook de bestraffing van inbreuken heeft een duidelijk signaal gegeven in dat verband.

Om de consument te beschermen maakte de FSMA voorts gebruik van de ruimere bevoegdheden die de wetgever haar gaf inzake verzekeringstoezicht. Zo bijvoorbeeld zorgde de FSMA ervoor dat een aantal voor de consument nadelige tekortkomingen bij GSM-verzekeringen werden weggewerkt. En naar aanleiding van de coronacrisis trad de FSMA op om de rechten van de verzekerden te vrijwaren in het kader van annulatieverzekeringen. De FSMA waakt er ook over dat de reserves bij onze pensioenfondsen voldoende groot zijn om de aanvullende pensioenen van de Belgen veilig te stellen. En in het belang van de (toekomstig) gepensioneerden ziet ze er ook op toe dat de inrichters van aanvullende pensioenen en de pensioeninstellingen, de sociale wetgeving ter zake naleven.

Bij ons toezicht op de beurs en de genoteerde vennootschappen, is de rode draad doorheen het optreden van de FSMA steeds geweest om ernaar te streven dat alle aandeelhouders immer de informatie krijgen die nodig is opdat zij hun rechten zouden kunnen laten gelden. Indien zij informatie-asymmetrie vaststelt, beveelt de FSMA rechtzetting, publiceert zij waarschuwingen of stelt zij een sanctieprocedure in.

Wat de beleggingsfondsen betreft, waakt de FSMA erover dat er voldoende liquiditeit aanwezig is opdat beleggers hun investering te gelde kunnen maken wanneer zij dat willen. Problemen qua terugbetaling zoals we zagen bij sommige fondsen in het buitenland, hebben zich in België niet voorgedaan.

Al deze voorbeelden illustreren dat de FSMA tijdens haar eerste tien jaar toegevoegde waarde heeft gehad in haar streven om ertoe bij te dragen dat het financiële systeem het vertrouwen van zijn gebruikers waard is. Uit Europese vergelijkingen zien we dat de FSMA steeds een van de beste leerlingen van de klas is inzake consumentenbescherming, zij het op het vlak van inspecties, stresstests op pensioenfondsen, het opleggen van administratieve sancties, enzovoort. We zijn vastberaden om onze rol proactief verder te vervullen, onder meer door in te spelen op de nieuwe evoluties in de sector.

De financiële educatie staat op de kaart

Complementair aan onze centrale missie van consumentenbescherming staat onze missie om een bijdrage te leveren aan de financiële educatie. Toen de wetgever deze missie tien jaar geleden aan de FSMA toevertrouwde, gebeurde er op het terrein weinig inzake financiële educatie.

Daarom heeft de FSMA haar Wikifin-programma gelanceerd. In eerste instantie kwam er een website met neutrale, betrouwbare en praktische informatie over geldzaken uit het dagelijkse leven. De website kent een groot succes en is sinds zijn lancering al ruim 14,5 miljoen keer bezocht. De nieuwe versie van Wikifin.be werd in 2020 ontwikkeld en begin 2021 gelanceerd. Deze nieuwe versie is geactualiseerd en afgestemd op de jongste evoluties inzake het gebruik van websites. Daarnaast organiseerde de FSMA in het kader van Wikifin een hele reeks campagnes en nam deel aan evenementen om Wikifin bekend te maken en om het publiek te informeren, bijvoorbeeld over de hele reeks aan tools die hen ter beschikking gesteld worden via Wikifin.be.

Naast de eerste pijler van informatie voor het grote publiek, bouwde de FSMA ook een uitgebreide samenwerking uit met het onderwijs, waar financiële educatie steeds meer aandacht krijgt. Deze tweede pijler is erg belangrijk, want financiële educatie begint het best al op jonge leeftijd. Voor de leraren stelt de FSMA onder meer pedagogisch materiaal ter beschikking. Zij hebben dit materiaal intussen al meer dan 90.000 keer gedownload. En in het kader van De Week van het Geld realiseerde de FSMA in 2021 voor het eerst online-videolessen, gegeven door de eerste minister en een hele reeks ministers van de federale regering. Daarbij konden leerlingen ook rechtstreeks vragen stellen aan de ministers. Op 8 september 2020 kreeg het Wikifin-programma zijn derde pijler met de opening van het Wikifin Lab, in aanwezigheid van Hare Majesteit Koningin Mathilde en tal van ministers en politieke vertegenwoordigers. Het Wikifin Lab is een interactief en digitaal centrum voor financiële educatie, waar de bezoekers experimenteren met verschillende financiële situaties uit het dagelijks leven. Het Wikifin Lab biedt de bezoekers een ludieke en educatieve ervaring. Deze zet hen ertoe aan hun kritische geest aan te scherpen en confronteert hen met hun persoonlijke keuzes en hun keuzes als burger. Verder helpt het de bezoekers om hun kennis te verbeteren en om bepaalde financiële basismechanismes beter te begrijpen. Sinds zijn opening was het Wikifin Lab steeds volgeboekt. Met het interactieve en digitale Wikifin Lab is de FSMA de enige financiële toezichthouder ter wereld die een dergelijk centrum ter beschikking stelt. Ze krijgt daarvoor ook internationaal de nodige waardering.

Sterke rol in binnen- en buitenland

Die waardering beperkt zich niet tot onze activiteiten inzake financiële educatie. De FSMA heeft de voorbije tien jaar een uitstekende reputatie verworven op het internationale toneel, wat blijkt uit de rol die de FSMA internationaal speelt. Als toezichthouder van een kleine jurisdictie is de FSMA sinds een aantal jaren ondervoorzitter van IOSCO, de internationale organisatie van beurstoezichthouders en is ook voorzitter van het Europees Regionaal Comité van IOSCO.

Ook in eigen land heeft de FSMA een uitstekende reputatie opgebouwd. Getuige de hele reeks nieuwe bevoegdheden die de overheid aan de FSMA heeft toevertrouwd sinds haar oprichting. Het gaat onder meer om het toezicht op crowdfundingplatformen, op financiële planners, op KMO-kredieten, op kredietgevers en –bemiddelaars, de uitbreiding van het verzekeringstoezicht, de rol van de FSMA in het toezicht op de bedrijfsrevisoren, …

Bij deze tiende verjaardag wens ik dan ook iedereen te bedanken die heeft bijgedragen tot het succes van de FSMA. Het gaat daarbij om alle beleidsverantwoordelijken die de FSMA steeds de nodige middelen en het vertrouwen gegeven hebben om haar missies ten volle te vervullen. Maar het gaat natuurlijk eveneens om alle FSMA-medewerkers die ook in de moeilijke omstandigheden van het voorbije jaar het beste van zichzelf zijn blijven geven en waarvan ik weet dat ze dit ook de komende jaren zullen blijven doen.

Naar een datagedreven toezicht

Een moderne toezichthouder moet permanent evolueren, net zoals de sector en de wereld waarin hij actief is. We leven in een wereld waar steeds meer data steeds sneller verwerkt worden. Indien we ook in de toekomst onze toegevoegde waarde willen behouden, moeten we de data waarover we beschikken optimaal en snel kunnen benutten. Daarom zet de FSMA ook heel duidelijk in op een meer datagedreven toezicht.

Een van de concrete en zichtbare resultaten van onze aanpak inzake data analytics, was de studie naar het beleggersgedrag op de Brusselse beurs tijdens de coronacrisis. Deze studie was gebaseerd op een steekproef van meer dan drie miljoen transacties, voor een totale verhandelde waarde van meer dan tien miljard euro, uitgevoerd door bijna 323.000 verschillende natuurlijke personen. In amper enkele weken tijd distilleerde ons team data-analytici hieruit een volledige studie over het beleggersgedrag in coronatijden.

De technieken van data-analyse vinden steeds meer hun toepassing in onze verschillende toezichtsactiviteiten. Bijvoorbeeld voor het opsporen van leidinggevenden bij beursgenoteerde vennootschappen die nalaten om hun transacties te melden aan de FSMA. Of om beleggingsaanbiedingen op te sporen waarvan de termijn verstreken is en die toch nog voortduren. Momenteel werken we nog volop aan andere toepassingen om de data waarover we beschikken nog efficiënter en sneller te benutten omdat we ervan overtuigd zijn dat dit een essentiële tool wordt voor de toezichthouder van de toekomst.

Snel inspelen op nieuwe evoluties

Wie toekomst zegt, denkt natuurlijk aan alle nieuwe evoluties die de financiële sector kent en waarop we snel moeten kunnen inspelen. Veel van die evoluties houden verband met technologische veranderingen. Een voorbeeld is het gebruik van artificiële intelligentie bij het beheer van fondsen. De FSMA heeft dit gebruik in kaart gebracht en vastgesteld dat er momenteel amper een beroep wordt gedaan op artificiële intelligentie bij fondsenbeheer, maar ze volgt deze evolutie vanzelfsprekend van nabij op. Hetzelfde geldt voor andere evoluties, zoals de opkomst van niet-bancaire financiële intermediatie. Ook daar houden we via een jaarlijkse monitoring de vinger aan de pols om mogelijke risico’s te kunnen identificeren.

De wereldwijde opkomst van crypto-activa is eveneens een belangrijke trend. Rekening houdend met het grensoverschrijdende karakter van deze crypto-activa, werkt de Europese Commissie momenteel aan wetgeving om een prudentieel toezicht op dergelijke activa in te voeren. In afwachting van deze wetgeving, is het voor de financiële toezichthouders van belang te wijzen op de risico’s die aan deze activa verbonden zijn en te waarschuwen voor fraudeurs die misbruik pogen te maken van deze hype. De Belgische wetgever heeft, in het kader van de antiwitwaswetgeving, de FSMA ook de taak toevertrouwd om in te staan voor de inschrijving van dienstverleners inzake virtuele munten. Zodra deze wetgeving in voege treedt, zal de FSMA hiermee beginnen.

Een ander concreet voorbeeld van die recente evoluties is de opkomst van de Special Purpose Acquisition Companies (SPAC’s). Een opkomst die vooral in de Verenigde Staten erg uitgesproken was, maar ook in verschillende Europese landen een feit is. De FSMA heeft de opkomst van de SPAC’s en hun concrete modaliteiten geanalyseerd. Deze structuren schuiven een aantal voordelen naar voren, maar er zijn ook nadelen en risico’s aan verbonden en SPAC’s zijn vaak complex in hun opzet. Om die redenen heeft de FSMA een kader ontwikkeld voor de lancering van SPAC’s op de beurs van Brussel.

Dit kader werd ter consultatie voorgelegd aan de sector en stelt een aantal maatregelen voor waarmee SPAC’s die op de Brusselse beurs willen noteren, rekening moeten houden om de nadelen en risico’s ervan te verminderen. Hiermee wenst de FSMA bij te dragen tot de bescherming van kleine beleggers die potentieel in een SPAC zouden stappen zonder de achterliggende mechanismen ervan te begrijpen. De consultatie loopt af in de eerste helft van 2021.

Niet alleen nieuwe technologieën of producten zorgen voor een evoluerende omgeving. Ook het toezichtskader zelf evolueert. De rol van de Europese toezichtsautoriteiten ESMA, EIOPA en EBA is versterkt. Daarmee wordt gestreefd naar een grotere toezichtsconvergentie, onder meer via zogenaamde peer reviews die de kwaliteit en de volledigheid van het nationaal toezicht toetsen. De Europese autoriteiten legden in 2020 ook voor het eerst strategische toezichtsprioriteiten van de EU vast. De FSMA neemt actief deel aan deze Europese werkzaamheden en heeft de Europese prioriteiten ook in haar eigen werkprogramma’s geïntegreerd. Ook IOSCO komt versterkt uit deze crisis in de mate dat ze een sterke coördinerende rol heeft vervuld betreffende de wereldwijde respons van de toezichthouders op de fondsenmarkt en de marktinfrastructuren.

Prioriteit aan internationale werkzaamheden rond duurzame financiering

De COVID-19-pandemie zette ook aan tot nadenken over een mogelijk duurzamer economisch herstel. Iedereen is het erover eens dat energietransitie en milieuvriendelijkheid centraal moeten staan en dat de financiële wereld een sleutelrol speelt in deze ommezwaai.

De werkzaamheden rond duurzame financiering gebeuren vooral binnen internationale instellingen en de FSMA speelt daar voluit haar rol, onder meer in het kader van de werkzaamheden binnen IOSCO. Deze werkzaamheden beogen de verbetering van de verslaggeving door genoteerde ondernemingen over duurzaamheidsaspecten, alsook het beschermen van de beleggers tegen greenwashing.

Wat de niet-financiële verslaggeving betreft, werkt IOSCO samen met de IFRS Foundation, die zich voorneemt de leiding te nemen bij de ontwikkeling van internationale standaarden inzake de verslaggeving over duurzaamheid door ondernemingen. Als ondervoorzitter van IOSCO en als voorzitter van de IFRS Monitoring Board en co-voorzitter van de Monitoring Group, ben ikzelf nauw betrokken bij dit initiatief en vast van plan om bij te dragen tot het succes van de inspanningen op internationaal niveau inzake duurzame financiering.

Over al deze onderwerpen komt u vanzelfsprekend meer te weten verder in dit verslag.

Ik wens u alvast een interessante lectuur.

Jean-Paul SERVAIS Voorzitter