​Stopzetting duolegaten: (w)arm Vlaanderen?

Van "wijziging" duolegaten...

Op 1 oktober jl. was er eindelijk witte rook voor de nieuwe Vlaamse regering. Uit de lange onderhandelingen kwam een regeerakkoord voort van maar liefst 300 pagina’s tekst, evenwel zonder cijfers in eerste instantie. Het was zoeken naar de nieuwe fiscale maatregelen, maar op minder dan één pagina werd een "belangrijke Vlaamse belastinghervorming" aangekondigd. In afwachting van de eerste ontwerpteksten, hebben wij u hierover reeds geïnformeerd in een vorig artikel omtrent het Vlaams regeerakkoord.

Hier willen wij wat dieper ingaan op de aangekondigde nieuwe regeling voor duolegaten. Het duolegaat is een techniek van successieplanning via testament, bestaande uit twee legaten: één aan een goed doel en één aan verre verwanten of vreemden. Vandaar de naam duolegaat. Beide legaten zijn bovendien aan elkaar verbonden via een last die wordt opgelegd aan het goede doel om de erfbelasting over beide legaten te betalen. De andere legatarissen ontvangen hun deel van de erfenis vrij van erfbelasting, aangezien het goede doel deze voor haar rekening neemt. Idealiter haalt het goede doel hier uiteindelijk zelf ook een financieel voordeel uit, dat kan worden besteed aan haar werking en de realisatie van haar filantropisch doel.

In het verleden is er hierover al veel discussie geweest, maar uiteindelijk heeft de Vlaamse Belastingdienst (hierna Vlabel) zich neergelegd bij de rechtspraak (1). Wij dachten dat daarmee eindelijk de nodige rechtszekerheid was aangebroken. De nieuwe Vlaamse regering maakte hier met één vage zin opnieuw een einde aan: “We wijzigen tevens de regeling rond duolegaten, waarbij we het zuiver altruïstisch element van deze legaten herstellen en versterken met een tariefverlaging.”

Een pagina eerder verkondigde de nieuwe Vlaamse regering nog ambitieus dat ze haar spieren zou versterken, maar ook haar hart zou laten spreken. Niemand in de non-profitsector of in de fiscale adviespraktijk was zich van enig kwaad bewust. Onmiddellijk volgden de eerste interpretaties of voorspellingen over de nieuwe regeling. Iedereen verwachtte toen dat het duolegaat enkel fiscaal zou blijven werken indien het goede doel minstens een bepaald deel van de erfenis zou overhouden na betaling van alle erfbelasting.

Wij hebben immers in het verleden vaak moeten vaststellen, helaas na een overlijden, dat duolegaten vaak niet correct werden gebruikt. Het goede doel werd vaak maar als hulpje ingeschakeld, uitsluitend met het oog op fiscale optimalisatie van de legaten aan de verre verwanten of vreemden. Dit zijn louter fiscale duolegaten. Ondanks de verlaging van het toptarief van 65% naar 55% voor erfgenamen in de zijlijn, is het duolegaat alsmaar populairder en bekender geworden. Maar omdat een goed duolegaat staat of valt met accurate berekeningen, is het ook niet ongevaarlijk. Indien men (onterecht) enkel de verre verwanten wil bevoordelen, bestaat de kans dat het goede doel weinig of niets overhoudt na betaling van de erfbelasting. In dat geval zal het goede doel (terecht) niet meewerken en dus het duolegaat verwerpen. Het testament is dan een maat voor niets en de verre verwanten erven alles met betaling van erfbelasting tot 55%.

Daarom ging onze voorkeur in het verleden steevast uit naar echte filantropische duolegaten, waarbij het goede doel effectief beloond wordt met een substantieel deel van de erfenis. Enkel op die manier wordt de techniek van het duolegaat op correcte wijze gehanteerd met niets dan voordelen voor alle betrokken partijen.

Het onderscheid tussen een fiscaal dan wel een filantropisch geïnspireerd duolegaat ligt dus in het concrete netto voordeel voor het gewenste goede doel. Dit vergt echter vaak complexe berekeningen. Volgens kersvers minister-president Jambon bestaan er geen toverformules op vlak van begroting. Gelukkig bestaan er in de praktijk wel verschillende formules voor de effectieve berekening van een filantropisch duolegaat. Wij hebben de afgelopen jaren, net om het filantropische en altruïstisch karakter van duolegaten te versterken, verschillende wiskundige formules uitgewerkt en gepubliceerd, waarbij de erflater in zijn/haar testament kan bepalen welk concreet bedrag(2) of welk concreet percentage(3) van de nalatenschap het gewenste goede doel effectief moet overhouden. Op die manier blijft het duolegaat een verantwoorde legale combinatie van liefdadigheid en successieplanning.

… naar "stopzetting" duolegaten?

Groot was onze verbazing toen wij, net als iedereen, op 7 oktober jl. de eerste cijfers van de meerjarenraming 2020-2024 inkeken. Ook daar bleek eerst weer de ambitie van de regering om haar hart te laten spreken. Vervolgens lazen we volgende post in de begroting: "stopzetting duolegaten vanaf AJ 2021 - gunsttarief schenkingen aan goede doelen blijft bestaan en wordt versterkt".

Volgens de vele telefoons en berichten die wij nadien hebben ontvangen, was dit een donderslag bij heldere hemel voor de non-profitsector. De vele vzw’s en stichtingen in Vlaanderen dreigen inderdaad het kind van de rekening te worden indien de regering toch het duolegaat fiscaal zou afschaffen(4) zonder een volwaardig financieel alternatief.

Wat de concrete maatregel gaat worden inzake duolegaten is nog onduidelijk, maar alles wijst op een fiscale deconstructie of ontmanteling van deze techniek. Wij vermoeden dat men het duolegaat wil opsplitsen in twee afzonderlijke legaten, zonder de fiscaal voordelige werking van de last tot betaling van de erfbelasting. Het legaat aan het goede doel wordt aldus een "monolegaat", belast aan het (verlaagde?) gunsttarief. De verre verwanten zullen vervolgens zelf de erfbelasting tot 55% op hun legaten moeten dragen, zonder fiscaal voordelige tussenkomst van het goede doel.

Volgens sommige berichten komt er echter een alternatief voor de afschaffing van het duolegaat met de nieuwe zogenaamde "best friend" regeling. Hierdoor zou men een derde kunnen laten erven ten belope van 12.500 EUR aan het tarief in rechte lijn (3%) in plaats van het tarief in de zijlijn (25%). Een besparing van maar liefst 2.750 EUR. Het is nog niet duidelijk hoeveel personen men aldus kan begunstigen, maar een volwaardig alternatief voor het duolegaat lijkt ons dit niet te zullen worden, en al zeker niet voor het goede doel dat hier in de kou blijft staan.

Het unieke van het duolegaat is net het feit dat men een legaat aan een goed doel kan combineren met een belastingbesparing op het legaat aan verre verwanten, vrienden of andere personen. Indien deze combinatie van filantropie en successieplanning binnenkort niet meer mogelijk zal zijn, kan worden verwacht dat er beduidend minder goede doelen opgenomen zullen worden in testamenten. Een tariefverlaging voor goede doelen zal daarop weinig of geen impact hebben. Mensen zullen immers niet sneller geneigd zijn om hun erfenis aan het goede doel na te laten omdat de erfbelasting hierop binnenkort iets lager of zelfs niets zal zijn, zeker niet als er nog familieleden in beeld zijn.

Bovendien zullen geïnformeerde burgers zonder afstammelingen op zoek gaan naar andere technieken om de toptarieven van 55% te vermijden, bijvoorbeeld via een schenking (7% voor roerende goederen, 10-40% voor onroerende goederen). In vergelijking met andere reeds bestaande alternatieve planningstechnieken, levert het duolegaat alvast niet de meest extreme besparing op.

Niet alleen de goede doelen of de verre verwanten, maar uiteindelijk ook de Vlaamse schatkist dreigt zelf het slachtoffer te worden van de geplande "stopzetting" van het duolegaat. Volgens de cijfers zou deze maatregel vanaf 2021 per jaar 75.000.000 EUR moeten opleveren. Hoe men hieraan komt, is een raadsel. In 2018 heeft Vlabel maar liefst 23.542.075,16 EUR aan erfbelasting geïnd aan het gunsttarief van 8,5% op legaten aan goede doelen(5). Deze opbrengst zal ongetwijfeld aanzienlijk dalen, ten eerste door de voorgestelde tariefverlaging en ten tweede omdat er überhaupt minder legaten aan goede doelen zullen worden vermaakt. Bovendien zou de nieuwe alternatieve "best friend" regeling een kostprijs hebben van 10.000.000 EUR. Indien men verwacht dit te compenseren met opbrengsten uit de tarieven in de zijlijn tot 55%, zal men bedrogen uitkomen.

Overleg noodzakelijk

Een regelrechte fiscale afschaffing van duolegaten zonder volwaardig alternatief systeem zou een financiële ramp betekenen voor de vele vzw’s en stichtingen in Vlaanderen. Uit antwoorden op jaarlijks terugkerende parlementaire vragen naar de omvang van legaten onderworpen aan het gunsttarief van 8,5% (waaronder dus niet enkel duolegaten) blijkt dat de totale waarde hiervan 234.891.273,86 EUR in AJ 2016(6) en maar liefst 260.572.860,54 EUR bedroeg in AJ 2018(7).

Vanwege de huidige onduidelijkheid en de financieel desastreuze gevolgen voor de filantropie in Vlaanderen, kwamen er vanuit de non-profitsector, maar ook vanuit de fiscale adviespraktijk, de afgelopen dagen verschillende oproepen tot overleg met de bevoegde minister.

De goede doelen vragen zich af welk alternatief de regering in gedachten heeft. Gaat men toch voor de fiscale afschaffing van het duolegaat en enkel voor een tariefverlaging voor legaten aan goede doelen? Beschouwt de regering de nieuwe "best friend" regeling als een volwaardig alternatief? Voorlopig heeft niemand hierop een antwoord.

De juridische en fiscale adviseurs die in aanraking komen met duolegaten (advocaten, notarissen, e.a.) stellen zich echter nog enkele bijkomende vragen. Wanneer zal de nieuwe regeling in werking treden? Indien er geen overgangsbepalingen worden voorzien, dreigt deze nieuwe regeling van toepassing te zullen worden op alle overlijdens vanaf de datum van inwerkingtreding van deze nieuwe regeling (1 januari 2020?). Alle huidige testamenten met duolegaten waarvan de testator vanaf deze datum overlijdt, dreigen hun beoogde doelstelling te verliezen. Van zodra er hierover duidelijkheid is, zal er mogelijks snel actie ondernomen moeten worden. Maar het wordt nog schrijnender. Wat met mensen die vroeger met een gerust gemoed een duolegaat hebben opgesteld en die intussen wilsonbekwaam zijn geworden? Zij kunnen hun testament niet meer wijzigen. Indien de nieuwe Vlaamse regering toch vasthoudt aan de "stopzetting" van het duolegaat, is het dan misschien aangewezen om niet te kijken naar de datum van het overlijden, maar naar de datum van het testament? Ook dit is evenwel niet zaligmakend, daar eigenhandige testamenten veelal geen (semi-)vaste datum hebben, zodat in die gevallen moeilijk kan worden bewezen dat de datum van het opmaken van het testament voorafgaat aan de inwerkingtreding van de nieuwe regeling.

Concreet voorstel vanuit de praktijk

Op basis van het voorgaande is het duidelijk dat een fiscale afschaffing of stopzetting van duolegaten niemand tot voordeel strekt. Vooral de goede doelen zullen hun fondsenwerving drastisch zien afnemen, ondanks de geplande tariefverlaging. Verre verwanten of andere personen dreigen belast te worden tot 55%, maar omwille van het aanvoelen dat deze tarieven te hoog zijn in combinatie met de reeds bestaande wettelijke alternatieve planningsmogelijkheden dreigt uiteindelijk de Vlaamse schatkist de verhoopte jaarlijkse ontvangsten mis te lopen.

Vandaar dat er diverse voorstellen komen uit de praktijk die ijveren voor het behoud van het duolegaat, maar met een decretaal welbepaalde minimum opbrengst voor het goede doel. De vraag is waar je de grens trekt tussen louter fiscale en filantropische duolegaten. De nieuwe Vlaamse regering lijkt er van uit te gaan dat elk testament met een duolegaat per definitie niet altruïstisch is. Sommigen gaan zelfs verder en vinden het duolegaat simpelweg pervers of immoreel. Dat is natuurlijk te kort door de bocht. Het is niet omdat het duolegaat in het verleden vaak - o.i. onterecht - verkeerd werd gebruikt, dat het in de toekomst niet meer correct gebruikt zou mogen worden. Bovendien kunnen testamenten in de huidige stand van de regelgeving nooit fiscaal misbruik zijn. Toch kan er via een welbepaalde minimumdrempel gewaakt worden over het correcte en verantwoorde gebruik van duolegaten.

Vandaar stellen wij voor om de mogelijkheid van filantropische duolegaten te behouden mits voldaan is aan volgende cumulatieve voorwaarden:

1. in de Vlaamse Codex Fiscaliteit wordt een minimumpercentage van de totale erfenis of een minimumbedrag vastgelegd dat het goede doel uiteindelijk netto moet overhouden na betaling van de erfbelasting;
2. in het testament wordt (minstens) dit percentage of bedrag letterlijk opgenomen, met vermelding van de later te hanteren (wiskundige) formule, die een correcte uitwerking van het testament en de filantropische wens van de erflater verzekert.

Deze voorwaarden sluiten aan bij het voornemen uit het regeerakkoord om het altruïstisch element van duolegaten te herstellen. Blijft de vraag welk percentage of welk bedrag uiteindelijk gehanteerd kan worden als filantropische drempel. Onlangs heeft Vlabel een testament met duolegaat aanvaard, waarin de erflater via een wiskundige formule had voorzien dat 10% van zijn nalatenschap netto moest toekomen aan het goede doel na betaling van de volledige erfbelasting. Het bewuste goede doel heeft zijn bereidwillige medewerking verleend aangezien het een omvangrijk bedrag overhield. Ook de verre verwanten in de zijlijn hebben uiteindelijk een besparing kunnen realiseren in vergelijking met de situatie waarin zij zouden erven zonder duolegaat, zij het dat het netto voordeel voor het goede doel weliswaar groter was dan het voordeel van de verre verwanten.

Wat ten slotte met het voornemen om het altruïstisch element van duolegaten te versterken via een tariefverlaging? Het lijkt ons billijk dat goede doelen die na het overlijden het duolegaat aanvaarden hiervoor beloond worden met een tariefverlaging (dus geen 8,5% maar lager of zelfs niets). Wij stellen enkel vast dat legaten aan goede doelen in België (lees: de drie Gewesten) nog steeds onderworpen zijn aan erfbelasting, wat vrij uitzonderlijk is in Europa.

Voorlopige conclusie

We hebben intussen begrepen dat er een ontwerpdecreet in voorbereiding is over de diverse fiscale maatregelen uit het regeerakkoord. Voorlopig kunnen we enkel maar de eerste teksten afwachten en hopen dat de non-profitsector een luisterend oor zal vinden bij de minister of uiteindelijk bij het Vlaams Parlement.

Dat er een nieuwe aanpak van duolegaten kan en moet komen, is begrijpelijk. Maar deze nieuwe regeling zal hopelijk met voldoende kennis van zaken getroffen worden, met respect voor de belangen van de goede doelen én van burgers die aan filantropie hebben gedaan of nog willen doen.

Binnenkort is het opnieuw de Warmste Week, waarbij over heel Vlaanderen massaal acties worden opgezet voor giften aan duizenden goede doelen. Hopelijk laat de Vlaamse regering effectief haar hart spreken, zoals ze meermaals heeft beloofd, niet enkel met een grote cheque, maar vooral zonder te snoeien in de legaten aan goede doelen. De regering heeft nog even tijd om te kiezen tussen een warm of een arm Vlaanderen.

Bron: Cazimir