Dataverordening: naar een eerlijke en innovatieve data-economie

Temps de lecture: 8 min |24 februari 2022 à 09:54

Op 23 februari 2022 stelt de Commissie nieuwe regels voor over het gebruik van en de toegang tot data die in alle economische sectoren van de EU gegenereerd worden. De dataverordening zal een eerlijke digitale omgeving creëren, een concurrerende datamarkt stimuleren, datagestuurde innovatie mogelijke maken en data toegankelijker maken voor iedereen. Zij zal leiden tot nieuwe, innovatieve diensten en scherpere prijzen voor aftermarketdiensten en de reparatie van verbonden voorwerpen. Deze laatste horizontale bouwsteen van de datastrategie van de Commissie zal een sleutelrol spelen in de digitale transformatie, overeenkomstig de digitale doelstellingen voor 2030.

Waarom een dataverordening?

Data zijn een niet-concurrerend goed, net zoals muziekopnamen, straatverlichting of een mooi uitzicht: veel mensen kunnen er tegelijkertijd toegang toe krijgen en ze kunnen steeds opnieuw worden gebruikt zonder dat ze inboeten aan kwaliteit of dat het aanbod uitgeput raakt. Het datavolume neemt voortdurend toe, van 33 zettabytes in 2018 tot naar verwachting 175 zettabytes in 2025. Het is een grotendeels onbenut potentieel, want 80% van de industriële data wordt nooit gebruikt. De dataverordening pakt de juridische, economische en technische kwesties aan die ertoe leiden dat data onderbenut blijven. Door de nieuwe regels zullen meer data beschikbaar zijn voor hergebruik. Zij zullen tegen 2028 naar verwachting 270 miljard euro extra bbp opleveren.

Een aantal factoren verhindert de Europese economie momenteel om data ten volle te benutten. Belangrijke knelpunten zijn onder andere het gebrek aan duidelijkheid over wie gebruik mag maken van en toegang hebben tot data van verbonden producten, het feit dat kleine en middelgrote ondernemingen vaak geen evenwichtige data-uitwisselingscontracten met sterkere marktspelers kunnen sluiten, obstakels om over te stappen naar concurrerende en betrouwbare cloud- en edgediensten in de EU, en de beperkte mogelijkheden om data uit verschillende sectoren te combineren. Dit heeft invloed op diverse economische sectoren en leidt ertoe dat data in de EU te weinig wordt benut, met negatieve gevolgen voor de consumentenkeuze, innovatie en openbare dienstverlening.

De dataverordening zal obstakels voor de toegang tot data wegnemen, zowel voor private als publieke partijen, maar ook het genereren van data blijven stimuleren, door de controle die makers over hun data hebben, op evenwichtige wijze te organiseren.

De verordening zal de waarde van data die door verbonden objecten in Europa wordt gegeneerd - een van de belangrijkste gebieden voor innovatie in de komende decennia -, helpen ontsluiten. Zij zal verduidelijken wie waarde mag creëren uit die data en onder welke voorwaarden. Zij zal ervoor zorgen dat de waarde van data eerlijk wordt verdeeld over de spelers in de data-economie en in de contracten die zij sluiten, zonder dat afbreuk wordt gedaan aan de legitieme belangen van bedrijven en personen die in dataproducten en -diensten investeren. Met de nieuwe regels zullen consumenten en bedrijven meer zeggenschap krijgen over hoe de data die door hun verbonden producten wordt gegenereerd, mag worden gebruikt.

Meer info ? zie Dataverordering - Vragen en antwoorden in bijlage

Achtergrond

Na de datagovernanceverordening is het voorstel van vandaag het tweede belangrijke wetgevingsinitiatief dat voortvloeit uit de Europese datastrategie van februari 2020, die tot doel heeft van de EU een leider te maken in onze datagestuurde samenleving.

Samen zullen deze initiatieven het economische en maatschappelijke potentieel van data en technologieën ontsluiten, overeenkomstig de EU-regels en -waarden. Zij zullen een eengemaakte datamarkt tot stand brengen zodat data vrij kunnen circuleren binnen de EU en tussen sectoren, ten behoeve van bedrijven, onderzoekers, overheidsdiensten en de samenleving in het algemeen.

De datagovernanceverordening, die in november 2020 is gepresenteerd en door de medewetgevers in november 2021 is goedgekeurd, creëert de processen en structuren om het delen van gegevens door bedrijven, particulieren en de publieke sector te vergemakkelijken. De dataverordening verduidelijkt wie waarde mag creëren uit data en onder welke voorwaarden.

Tussen 3 juni en 3 september 2021 is een openbare raadpleging over de dataverordening gehouden en werden standpunten ingewonnen over maatregelen voor het eerlijk delen van gegevens en waarde voor consumenten en bedrijven. De resultaten zijn op 6 december 2021 gepubliceerd.

Daarnaast worden in de dataverordening bepaalde aspecten van de databankrichtlijn herzien. Deze richtlijn is in de jaren 1990 ingevoerd om investeringen in de gestructureerde weergave van data te beschermen. Met name wordt verduidelijkt dat voor databanken die data bevatten van apparaten en voorwerpen die behoren tot het internet der dingen (IoT), geen afzonderlijke rechtsbescherming mag gelden. Dit zal ervoor zorgen dat zij toegankelijk zijn en kunnen worden gebruikt.

Margrethe Vestager, uitvoerend vicevoorzitter voor een Europa dat klaar is voor het digitale tijdperk: „We willen consumenten en bedrijven nog meer controle geven over wat er met hun data kan worden gedaan, door te verduidelijken wie er toegang toe heeft en onder welke voorwaarden. Dit is een belangrijk digitaal beginsel dat zal bijdragen tot de totstandbrenging van een solide en eerlijke data-economie en dat richting zal geven aan de digitale transformatie tegen 2030.”

Thierry Breton, commissaris voor de Interne Markt: „Vandaag zetten we een belangrijke stap naar de ontsluiting van een schat aan industriële data in Europa, waar bedrijven, consumenten, overheidsdiensten en de samenleving als geheel baat bij hebben. Tot dusver wordt slechts een klein deel van de industriële data gebruikt, terwijl het potentieel voor groei en innovatie enorm is. De dataverordening zorgt ervoor dat industriële data worden gedeeld, opgeslagen en verwerkt met volledige inachtneming van de Europese regels. Zij zal de hoeksteen vormen van een sterke, innovatieve en soevereine Europese digitale economie.”

Wat het voorstel voor de dataverordening omvat

1) Maatregelen om gebruikers van verbonden apparaten toegang te geven tot de door hen gegenereerde data, die vaak uitsluitend door fabrikanten worden verzameld, en om dergelijke data te delen met derden om aftermarketdiensten of andere datagestuurde innovatieve diensten te verlenen. Zij handhaaft stimulansen voor fabrikanten om te blijven investeren in het genereren van hoogwaardige data, door de overdrachtskosten te dekken en het gebruik van gedeelde data in rechtstreekse concurrentie met hun product uit te sluiten.

2) Maatregelen om de onderhandelingspositie van kleine en middelgrote ondernemingen weer in evenwicht te brengen door misbruik van contractuele onevenwichtigheden in overeenkomsten voor het delen van data te voorkomen.

Contractvrijheid blijft het onderliggende beginsel, maar kmo's zullen nu beschermd zijn tegen oneerlijke contractvoorwaarden, dankzij de lijst met eenzijdig opgelegde clausules die als oneerlijk worden gedefinieerd of als zodanig worden aangemerkt. Clausules die deze “oneerlijkheidstoets” niet doorstaan, zoals een clausule die bepaalt dat een bedrijf unilateraal de voorwaarden van het contract kan interpreteren, zullen niet bindend zijn voor kmo'

Ter ondersteuning hiervan zal de Commissie niet-bindende modelcontractvoorwaarden opstellen en aanbevelen. Deze standaardclausules zullen kmo's helpen om eerlijkere en evenwichtigere data-uitwisselingscontracten te sluiten met bedrijven die een veel sterkere onderhandelingspositie hebben. Een onafhankelijke deskundigengroep inzake b2b-data-uitwisselings- en -cloudcontracten zal de Commissie hierin bijstaan.

3) Middelen voor overheidsinstanties om toegang te krijgen tot data die in het bezit zijn van de particuliere sector en die noodzakelijk zijn voor specifieke doeleinden van algemeen belang, met name in het geval van algemene noodsituaties, zoals overstromingen en bosbranden, of om een wettelijk mandaat uit te voeren indien data niet op andere wijze beschikbaar zijn. Deze data zijn nodig om snel en veilig te kunnen reageren en tegelijkertijd de lasten voor het bedrijfsleven tot een minimum te beperken.

4) Nieuwe regels die klanten in staat stellen soepel over te stappen tussen verschillende aanbieders van clouddataverwerkingsdiensten en voorzien in waarborgen tegen onrechtmatige dataoverdracht.

En ...

Consumenten en bedrijven zullen toegang krijgen tot de data van hun apparaat en deze kunnen gebruiken voor aftermarketdiensten en diensten met toegevoegde waarde, zoals voorspellend onderhoud. Doordat zij over meer informatie beschikken, zullen consumenten en gebruikers, zoals landbouwers, luchtvaartmaatschappijen en bouwbedrijven in staat zijn betere beslissingen te nemen, zoals het kopen van kwalitatief hoogwaardigere of duurzamere producten en diensten, wat bijdraagt aan de doelstellingen van de Green Deal.

Zakelijke en industriële spelers zullen meer data beschikbaar hebben en profiteren van een concurrerende datamarkt. Aanbieders van aftermarketdiensten zullen meer gepersonaliseerde diensten kunnen aanbieden en op gelijke voet kunnen concurreren met vergelijkbare diensten die door fabrikanten worden aangeboden, terwijl data kunnen worden gecombineerd om daarnaast ook volledig nieuwe digitale diensten te ontwikkelen.

Om de Europese datastrategie te ondersteunen, heeft de Commissie vandaag ook een overzicht van de gemeenschappelijke Europese dataruimtengepubliceerd, die in verschillende sectoren en domeinen worden ontwikkeld.