Drie negatieve beslissingen over schenkingen via de maatschap – een verrassende start van 2025

Een schenking van uw vermogen met gebruik van een gedegen controlestructuur werkt voor de Vlaamse Belastingdienst (“Vlabel”) als een rode lap op een stier. Die indruk wekken drie recent gepubliceerde voorafgaande beslissingen tenminste. Vlabel neemt stellig standpunt in dat schenkingen met een te grote mate van controlebehoud door de schenker fiscaal misbruik uitmaakt. Meer bepaald werden drie dossiers onder de loep genomen waarin de rol van een “maatschap” centraal staat (VB 24058, VB 24070 en VB 24072). Opmerkelijk: een vierde, gelijkaardig, dossier ontspringt de dans (VB 24051).

Belastingvrij schenken in de actualiteit

De afgelopen maanden was de Vlaamse schenkbelasting een veelbesproken onderwerp in de actualiteit. De nieuwe Vlaamse regering heeft de verdachte periode voor niet-geregistreerde schenkingen vanaf 1 januari 2025 verlengd van drie naar vijf jaar en over de toepassingsvoorwaarden inzake het gunstregime voor familiale vennootschappen is, sinds de duidelijke rechtspraak daarover, veel inkt gevloeid. Belangrijk om te onthouden is dat er grosso modo twee wegen bestaan om te schenken zonder schenkbelasting. Een onrechtstreekse schenking – denk bv. aan een bankgift of de zogenaamde “bierroute” – kan belastingvrij mits de schenker de verdachte periode overleeft. Een rechtstreekse schenking – die verleden wordt voor de notaris – kan onder bepaalde voorwaarden aan een 0% tarief indien het gaat om een familiale vennootschap of onderneming. In dat geval geldt er geen verdachte periode en dus geen risico op erfbelasting.

Controlestructuur als houvast

Zowel bij onrechtstreekse schenkingen als bij rechtstreekse schenkingen wordt er in de praktijk regelmatig een controlestructuur opgericht, meestal bedoeld om de overdracht naar de volgende generatie te faciliteren. De Belgische maatschap is hiervoor de vennootschapsvorm bij uitstek. De maatschap is zeer flexibel en uitermate geschikt in het kader van het beheer van de geschonken activa. Onder meer de duur, het mandaat van de zaakvoerder(s) en het stemrecht op de algemene vergadering van de vennoten kunnen vrij ingevuld worden.

Is er sprake van fiscaal misbruik?

In het verleden heeft Vlabel in enkele concrete dossiers geoordeeld dat een schenking met een te grote mate van controlebehoud voor de schenker(s) fiscaal misbruik uitmaakt. Vlabel grijpt hiervoor terug naar de fictiebepaling van artikel 2.7.1.0.3, 3° VCF. Deze bepaling bevat een fictie voor schenkingen van roerende goederen onder opschortende voorwaarde (of termijn) van het overlijden van de schenker(s), waardoor er bij het overlijden van de schenker(s) alsnog erfbelasting verschuldigd is.

Voormelde beoordeling van Vlabel is zeer feitelijk en arbitrair, wat ertoe heeft geleid dat er in de afgelopen tien jaar talloze dossiers werden voorgelegd aan de dienst. Voor de praktijk is het niet evident om een rechtlijnig beleid af te leiden uit al deze concrete beslissingen. Merk op dat de overgrote meerderheid van alle voorgelegde dossiers positief werd bevonden, ook bij schenkingen met maatschappen. Een eerste negatieve beslissing in dat verband dateert uit 2016 (VB 16046). Die beslissing werd later vernietigd door het Hof van Beroep te Gent. Daarna volgden doorheen de jaren slechts drie negatieve voorafgaande beslissingen in deze context.

Drie recente voorafgaande beslissingen

Het is opmerkelijk dat nu drie nieuwe negatieve voorafgaande beslissingen opduiken (VB 24058, VB 24070 en VB 24072). De beslissingen hebben allemaal betrekking op zeer gelijkaardige feiten: Het vermogen van de aanvragers bestaat uit zowel aandelen van een familiale vennootschap als andere aandelen/activa, die ze willen schenken aan hun kinderen. Voor de aandelen van de familiale vennootschappen zouden zij gebruik maken van het gunstregime, waardoor er geen schenkbelasting verschuldigd is mits naleving van enkele voorwaarden. De aandelen worden tevens ingebracht in een maatschap. De overige aandelen/activa willen de ouders onrechtstreeks schenken, door de techniek van een beding ten behoeve van een derde via de maatschap. Concreet worden de activa ingebracht in de maatschap door de ouders, zonder uitgifte van nieuwe aandelen waardoor het aandeel van de kinderen aangroeit of met uitgifte van aandelen aan de kinderen.

Zoals wel vaker het geval, koppelen de ouders bepaalde lasten en voorwaarden aan de schenkingen. Zo o.m. de last tot uitkering van een jaarlijkse periodieke rente, een facultatief beding van terugkeer, … In sommige schenkingen wordt bovendien uitdrukkelijk een last opgelegd aan de kinderen om de aandelen in te brengen in de maatschap.

Ook wordt een kopie van de statuten van de maatschap bezorgd aan Vlabel. De statuten voorzien onder :

• dat de maatschap blijft bestaan tot twee jaar na het overlijden van de langstlevende van de ouders, en minstens tot en met 31 december 2039.
  
  
• dat alle beslissingen van de algemene vergadering met unanimiteit van stemmen genomen moeten worden, zodat de kinderen steeds moeten instemmen. De ouders behouden elk één aandeel van de maatschap, zodat ook zij stemrecht hebben op de algemene vergadering. Volgens Vlabel is de goedkeuring van de algemene vergadering enkel voor zeer specifieke handelingen nodig.

• dat de zaakvoerders bevoegd zijn voor het beheer en de beschikking over de goederen van de maatschap. Uit de aanvragen begrijpen wij evenwel dat bepaalde beschikkingsbevoegdheden uitdrukkelijk aan de algemene vergadering worden toegekend.

Enkele belangrijke kanttekeningen

Deze negatieve beslissingen doen de wenkbrauwen fronsen omwille van verschillende redenen:

• Vlabel geeft weerom een eigen invulling aan de ratio legis van artikel 2.7.1.0.3, 3° VCF, waarbij de nadruk ligt op “de mate van controlebehoud” voor de schenkers. In de rechtsleer gaan verschillende stemmen op dat deze invulling té ruim is. Een aandachtige lezing van de voorbereidende werkzaamheden leert dat de fictiebepaling louter schenkingen viseert waarbij de eigendomsoverdracht van de geschonken goederen uitgesteld wordt tot aan het overlijden van de schenker. Nergens in de voorbereidende werken wordt verwezen naar een de facto eigendomsvoorbehoud zoals Vlabel meent. De tekst van het decreet is duidelijk waardoor er de facto zelfs geen nood is aan verwijzing naar de ratio legis.
  
  In de drie voormelde dossiers is er telkens sprake van een onmiddellijke en definitieve overdracht door de ouders aan de kinderen in volle eigendom. Er is dus geen uitstel van eigendomsoverdracht en de schenkingen bevatten geen opschortende voorwaarden. Artikel 2.7.1.0.3, 3° VCF is o.i. in dergelijke context dan ook niet aan de orde.

• De aanvragers willen gebruik maken van een combinatie van een rechtstreekse schenking en een onrechtstreekse schenking. Dat is hun volste recht. Tussen de lijnen door lijkt Vlabel zich te hekelen aan het feit dat de aanvragers op die manier het beste van twee werelden krijgen en geen schenkbelasting betalen. Maar dit kan o.i. überhaupt geen criterium vormen.

• Bovendien hekelt Vlabel zich ook aan het feit dat de aanvragers een last opleggen aan de kinderen om de geschonken activa in te brengen in een maatschap. Maar in één van de beslissingen spreekt Vlabel dat onmiddellijk tegen, want zelfs als de kinderen vrijwillig hun aandelen inbrengen in de maatschap (wat duidelijk aantoont dat er een eigendomsoverdracht heeft plaatsgevonden naar de kinderen) beschouwt Vlabel dit als een schijnvertoning met eenheid van opzet.

• Enig controlevoorbehoud bij een overdracht naar de volgende generatie is zeer gebruikelijk en van alle tijden en staat los van de eigendomsoverdracht. Denk aan een voorbehoud van vruchtgebruik waarbij eveneens alle stemrechten en rechten op inkomsten bij de ouders blijven (wat trouwens expliciet toegelaten is in het kader van de overdracht van familiale ondernemingen), een stichting-administratiekantoor, aandeelhoudersovereenkomsten, een vervreemdingsverbod, …

Geen reden tot paniek

De nieuwe negatieve beslissingen ogen op het eerste zicht zeer kritisch en streng, maar hun relevantie voor de praktijk moet voldoende genuanceerd worden. Men moet er zich voor behoeden om voorafgaande beslissingen tot wet te verheffen. Ze zijn inherent zeer feitelijk en hebben geen algemene draagwijdte. Daardoor kunnen ze soms een vertekend beeld geven naar de buitenwereld toe.

In de rechtsleer wordt er bovendien vaak meer ruchtbaarheid gegeven aan negatieve voorafgaande beslissingen, maar men mag niet vergeten dat het gros van alle beslissingen terzake positief is. Er werden reeds talloze positieve voorafgaande beslissingen afgeleverd omtrent schenkingen met maatschappen, met een zeer uiteenlopende mate van controlebehoud (in het bijzonder de recente VB 24051). Er is ons evenmin rechtspraak bekend waarin de visie van Vlabel over artikel 2.7.1.0.3, 3° VCF wordt bijgetreden. Bij afwezigheid van rechtspraak dient dan ook in eerste instantie louter rekening te worden gehouden met de duidelijke wettekst.

Conclusie

Vlabel lijkt een nieuw hoofdstuk te schrijven aan haar zelf ontwikkelde case law inzake schenkingen met controlevoorbehoud. Dit hoofdstuk is te vergaand, arbitrair en strookt niet met de bedoeling van de wetgever. Ten onrechte wordt de maatschap geviseerd als een instrument van eigendomsvoorbehoud. Men moet zich er voor behoeden om te veel belang te hechten aan dergelijke voorafgaande beslissingen. Elke aanvraag is zeer contextgebonden en de beslissingen specifiek.