EU-kompas voor herstel van het concurrentievermogen en duurzame welvaart

Temps de lecture: 7 min |1 februari 2025 à 05:00

Op donderdag 30 januari presenteert de Commissie het Kompas voor het concurrentievermogen, het eerste belangrijke initiatief in dit mandaat. Hiermee schept zij een duidelijk strategisch kader om haar werkzaamheden aan te sturen.

Het Kompas zet een koers uit voor Europa om een plek te worden waar toekomstige technologieën, diensten en schone producten uitgevonden, vervaardigd en op de markt gebracht worden, en tegelijk het eerste klimaatneutrale continent te worden.

Achtergrond

De afgelopen twintig jaar heeft Europa geen gelijke tred gehouden met andere grote economieën ten gevolge van een hardnekkige kloof in productiviteitsgroei. De EU heeft — met haar getalenteerde en gekwalificeerde arbeidskrachten, kapitaal, spaargeld, eengemaakte markt en unieke sociale infrastructuur — het nodige in huis om deze trend om te buigen. Maar zij moet dringend maatregelen nemen om een aantal reeds lang bestaande belemmeringen en structurele zwakheden aan te pakken.

Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie: “Europa heeft alles in huis om in de race naar de top te slagen. Maar tegelijkertijd moeten we onze zwakke punten aanpakken om het concurrentievermogen te herstellen. Het Kompas voor concurrentievermogen zet de uitstekende aanbevelingen van het Draghi-verslag om in een routekaart. We hebben nu dus een plan. En we hebben de politieke wil. We moeten nu snel en eensgezind handelen. De wereld wacht niet op ons. Alle EU-lidstaten zijn het hierover eens. Laten we deze consensus dus omzetten in actie.”

Op 27 november 2024 kondigde voorzitter Von der Leyen een Kompas voor concurrentievermogen aan als het eerste belangrijke initiatief van de Commissie in dit mandaat. Dit bouwt voort op het Draghi-verslag en vormt het kader voor de werkzaamheden van de Commissie op het gebied van concurrentievermogen in dit mandaat.

In haar toespraak over de Staat van de Europese Unie van 2023 zei voorzitter Von der Leyen dat ze voormalig Italiaans premier Mario Draghi had gevraagd een verslag op te stellen over de toekomst van het Europese concurrentievermogen. In dit verslag wordt gewaarschuwd dat Europa niet langer zal kunnen rekenen op veel van de factoren die de groei in het verleden ondersteunden. Het bevat een duidelijke diagnose en geeft concrete aanbevelingen om Europa te helpen van koers te veranderen. Veel van de aanbevelingen zijn al opgenomen in de politieke beleidslijnen en in de opdrachtbrieven van de voorzitter aan de leden van het college.

Drie centrale actiegebieden: innovatie, decarbonisatie en veiligheid

In het Draghi-verslag worden drie vereisten voor transformatie aangegeven om het concurrentievermogen te stimuleren. Het Kompas bevat een aanpak en een selectie van vlaggenschipmaatregelen om aan elk van deze vereisten tegemoet te komen:

De innovatiekloof dichten: de EU moet haar innovatiemotor weer op gang brengen. Wij willen een habitat voor jonge innovatieve start-ups creëren, industrieel leiderschap in snelgroeiende sectoren op basis van diepe technologieën stimuleren en het gebruik van technologieën in gevestigde bedrijven en het mkb bevorderen. In dit verband zal de Commissie initiatieven als “AI-gigafabrieken” en “AI toepassen” voorstellen om de ontwikkeling en industriële toepassing van AI in belangrijke sectoren aan te drijven. Zij zal actieplannen indienen voor geavanceerde materialen, kwantum- en biotechnologieën, robotica en ruimtevaarttechnologieën. Met een specifieke EU-strategie voor start-ups en scale-ups zullen de belemmeringen voor het oprichten en opschalen van nieuwe bedrijven worden aangepakt. Dankzij een voorstel voor een 28e wettelijke regeling worden de regels vereenvoudigd, met name bepaalde aspecten van het vennootschaps-, insolventie-, arbeids- en belastingrecht, en worden de kosten van een faillissement verminderd. Innovatieve ondernemingen kunnen daardoor profiteren van één pakket regels, ongeacht waar zij op de eengemaakte markt investeren en actief zijn.
Een gezamenlijke routekaart die leidt naar decarbonisatie en concurrentievermogen: in het Kompas worden hoge en volatiele energieprijzen genoemd als een belangrijke uitdaging en worden actiegebieden vastgesteld om de toegang tot schone, betaalbare energie te vergemakkelijken. In de komende “Clean Industrial Deal” zal een op concurrentievermogen gerichte aanpak van decarbonisatie worden vastgesteld. Deze moet ervoor zorgen dat de EU een aantrekkelijke locatie wordt voor productie, ook voor energie-intensieve industrieën. Ook moet deze schone technologieën en nieuwe circulaire bedrijfsmodellen bevorderen. Een actieplan voor betaalbare energie zal de energieprijzen en -kosten helpen verlagen, en dankzij wetgeving inzake een versnelling van industriële decarbonisatie zullen er ook in sectoren in transitie versnelde vergunningsprocedures komen. Daarnaast voorziet het Kompas in actieplannen op maat voor energie-intensieve sectoren, zoals staal, metalen en chemische stoffen. Deze sectoren vormen de ruggengraat van het Europese productiesysteem, maar zijn in deze fase van de transitie het kwetsbaarst.
Bovenmatige afhankelijkheid verminderen en de veiligheid vergroten. Doeltreffende partnerschappen zullen bepalend zijn voor het vermogen van de EU om te diversifiëren en de afhankelijkheid te verminderen. De EU beschikt reeds over het grootste en snelst groeiende netwerk van handelsovereenkomsten ter wereld, met 76 landen die goed zijn voor bijna de helft van de handel van de EU. Om onze toeleveringsketens te blijven diversifiëren en versterken, maakt het Kompas melding van een aantal nieuwe partnerschappen voor schone handel en investeringen om de grondstoffenvoorziening, schone energie, duurzame vervoersbrandstoffen en schone technologieën uit de hele wereld veilig te stellen. Binnen de interne markt zal de herziening van de regels voor overheidsopdrachten de invoering van een Europese preferentie bij overheidsopdrachten voor kritieke sectoren en technologieën mogelijk maken.

Vijf horizontale randvoorwaarden voor concurrentievermogen

De drie pijlers worden aangevuld met vijf horizontale randvoorwaarden, die essentieel zijn om het concurrentievermogen in alle sectoren te ondersteunen:

Vereenvoudiging: deze randvoorwaarde heeft tot doel de regelgevings- en administratieve lasten drastisch te verminderen. Hierbij is een systematische inspanning noodzakelijk om de procedures voor de toegang tot EU-middelen en de vaststelling van administratieve besluiten van de EU eenvoudiger, sneller en lichter te maken. Het komende omnibusvoorstel zal de duurzaamheidsrapportage, de due diligence en de taxonomie vereenvoudigen. Voorts zal de Commissie het voor duizenden kleine midcap-ondernemingen makkelijker maken om zaken te doen. In het Kompas wordt ernaar gestreefd de administratieve lasten voor bedrijven met ten minste 25 % en voor het mkb met ten minste 35 % te verminderen.
Vermindering van belemmeringen voor de eengemaakte markt: de eengemaakte markt is al dertig jaar lang de beproefde aandrijver van het concurrentievermogen in Europa. Om de werking ervan in alle bedrijfstakken te verbeteren, zal een horizontale strategie voor de eengemaakte markt het governancekader moderniseren, belemmeringen binnen de EU wegnemen en het ontstaan van nieuwe belemmeringen voorkomen. Daarnaast zal de Commissie de gelegenheid aangrijpen om de processen voor het vaststellen van normen sneller en toegankelijker te maken, met name voor het mkb en start-ups.
Financiering van het concurrentievermogen. In de EU ontbreekt het aan een efficiënte kapitaalmarkt die spaargeld omzet in beleggingen. De Commissie zal een Europese spaar- en investeringsunie voorstellen om nieuwe spaar- en beleggingsproducten te creëren, durfkapitaal te stimuleren en te zorgen voor een vlotte stroom van investeringen in de hele EU. In de EU-begroting zullen de accenten worden verschoven om de toegang tot EU-middelen in overeenstemming te brengen met de prioriteiten van de EU.
Bevordering van vaardigheden en hoogwaardige banen. Het concurrentievermogen van Europa staat en valt met zijn arbeidskrachten. Om te zorgen voor een goede afstemming tussen vaardigheden en de behoeften van de arbeidsmarkt, zal de Commissie een initiatief presenteren om een vaardigheidsunie op te bouwen. Deze is gericht op investeringen, volwassenenonderwijs en een leven lang leren, het creëren van toekomstbestendige vaardigheden, het onderhouden van vaardigheden, eerlijke mobiliteit, het aantrekken en integreren van gekwalificeerd talent uit het buitenland en de erkenning van verschillende soorten opleidingen om mensen in staat te stellen overal in de EU te werken.
Betere coördinatie van beleidsterreinen op EU- en nationaal niveau. De Commissie zal een coördinatie-instrument voor het concurrentievermogen invoeren. Dit zal met de lidstaten samenwerken om te zorgen voor de uitvoering op EU- en nationaal niveau van gedeelde EU-beleidsdoelstellingen, om grensoverschrijdende projecten van Europees belang in kaart te brengen en om hervormingen en investeringen op dat gebied voort te zetten. In het volgende meerjarig financieel kader zal een aantal bestaande financiële instrumenten van de EU met soortgelijke doelstellingen worden gecombineerd in een fonds voor concurrentievermogen. Dat zal financiële steun verlenen voor de uitvoering van acties in het kader van het coördinatie-instrument voor het concurrentievermogen.