Het Begrotingsakkoord. De beste fraudebestrijding is fraudepreventie.

De Regering De Wever voert met haar begrotingsakkoord de strijd tegen de fiscale fraude verder op. Nadat de regering eerder had beslist om datamining op het bankrekeningenregister bij de Nationale Bank (CAP) toe te laten, voorziet het begrotingsakkoord nu in de oprichting van een Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) en een Nationaal Fiscaal Parket. Deze maatregelen moeten de Schatkist tegen 2029 175 miljoen euro opbrengen.

Op het eerste zicht een goede zaak, maar is dat wel zo?​

Once you go black...

Laat ons beginnen met het begin. Anno 2025 heeft ons land nog steeds een fraudeprobleem. Dat blijkt uit de studies van Professor Friedrich Schneider van de Universiteit van Linz in Oostenrijk, die elk jaar de omvang van de zwarte economie in de OESO-landen berekent. Voor 2024 heeft Schneider de Belgische zwarte economie op 17,4% van de Bruto Binnenlands Product geraamd. Omgerekend betekent dit maar liefst 106 miljard euro. Hiermee scoort ons land een pak slechter dan onze buurlanden, Nederland (9,6%), Duitsland (11,3%) en Frankrijk (15%). Bedenkelijk is ook dat de zwarte economie in België de laatste 5 jaar met 2,3% procentpunten is gestegen. Dus ja we hebben in België ook in 2025 nog steeds een fraudeprobleem.

Dat de regering De Wever dan ook maatregelen neemt om dit probleem aan te pakken en er minstens probeert voor te zorgen dat we de neerwaartse spiraal terugdraaien, is uiteraard een goede zaak. De vraag hierbij is dan welke maatregelen men het best neemt om tot resultaten te komen? Het valt hierbij op dat ook de regering De Wever alleen maar aan repressieve maatregelen denkt. Zo wil de regering de onderzoeksmachten van de fiscale administratie uitbreiden met het fameuze “money control”, de datamining op het bankrekeningenregister bij de Nationale Bank. En op vlak van justitie wil men een Nationaal Fiscaal Parket met 10 magistraten oprichten en een Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) met maar liefst 337 speurders. Zal dit tot resultaten leiden? Laat ons hopen, want de regering voorziet hiervoor in een investering van 6 miljoen euro en hoopt tegen het einde van de legislatuur 175 euro te hebben binnengehaald.

Een gebrek aan efficiënt strafrechtelijk beleid

De vraag is echter of dit wel de juiste aanpak is. Net als de vorige regeringen wordt er voor de fraudebestrijding – toch de traditionele budgettaire mastiek – met de paardenbril op alleen naar repressie gekeken. En op dat vlak is er heel wat voorzien. Er zijn reeds heel wat fiscaal gespecialiseerde parketmagistraten en bodemrechters aangesteld. En wat de speurders betreft, zijn er naast de ambtenaren van de Bijzondere Belastinginspectie, ook “gedetacheerde fiscale ambtenaren” bij de Politie en de Parketten ingelijfd, en zijn er zogenaamde MOTEM-teams voor het multidisciplinair onderzoek opgericht. Wat de regering nu voorstelt is niet meer dan een verlengstuk van deze maatregelen.

De afgelopen 20 jaar zijn er in België ook maar liefst twee Parlementaire Onderzoekscommissies in het leven geroepen om het probleem aan te pakken. Zowel de Parlementaire Onderzoekscommissie naar de grote fiscale fraudedossiers uit 2008, als de Parlementaire Onderzoekscommissie naar de Panama-papers en de internationale fiscale fraude uit 2018 hebben op het vlak van de fiscale fraudebestrijding in België heel wat pijnpunten bloot gelegd, en aanbevelingen geformuleerd.

Maar ondanks dit alles blijft het fraudeprobleem bestaan. Dit heeft vooreerst te maken met het inefficiënt wettelijk kader dat nog steeds grotendeels gebaseerd is op de principes van de Wet van 4 augustus 1986, beter bekend als ‘het Charter van de Belastingplichtige’, en die een geïntegreerde samenwerking tussen fiscus en parket verhindert. Daarnaast blijkt er op het niveau van Financiën en Justitie geen uniform fraudebeleid te bestaan, waardoor er met recht en rede kan gesteld worden dat er sprake is van willekeur, onder meer over de vraag wie vervolgd wordt en wie er een minnelijke schikking wordt aangeboden.

Maar zelfs als men deze minpunten zou aanpakken, dan nog stelt zich de vraag of repressie wel efficiënt genoeg werkt? Ik durf dit te betwijfelen.

De budgettaire kracht van de huis, tuin, en keukenfraude

Wat er op het vlak van fraudebestrijding steevast ontbreekt in het debat en in de politieke besluitvorming is de aandacht voor fraudepreventie. De vraag die hierbij cruciaal is, de waarom-vraag. Waarom plegen mensen en ondernemingen eigenlijk fiscale fraude? Deze vraag hebben we onderzocht in twee enquêtes in 2019 en 2023. Uit deze enquêtes is gebleken dat de Belgen vrij tolerant staan tegenover fiscale fraude en als oorzaak voornamelijk wijzen naar de hoge belastingdruk en vooral ook de ongelijke verdeling van de belastingdruk.

Deze aspecten worden schromelijk onderschat op politiek vlak. Vanuit fiscaal psychologisch oogpunt is het niet meer dan normaal dat mensen in verzet gaan wanneer ze onrechtvaardig behandeld worden, en fiscaal zwaarder worden belast dan iemand anders. En dat verzet uit zich in veel gevallen in fraudebereidheid. Neem nu als voorbeeld de nieuwe meerwaardebelasting. Wie 20% van de aandelen bezit van een bedrijf krijgt 1 miljoen euro aan fiscale vrijstelling. Wie 19% van de aandelen bezit, of een beursbelegger is, krijgt slechts 10.000 euro vrijstelling. Individueel is dit moeilijk te verteren, en dit leidt tot foert reacties, en dat is niet meer dan menselijk. Zolang de politiek dit niet wil inzien, zal het fraudeprobleem een probleem blijven.

En dit probleem zal men niet oplossen door repressieve maatregelen die gericht zijn op “ernstige fraude”. Want de politiek onderschat de budgettaire kracht van de huis, tuin en keukenfraude. Fraudebestrijding start dan ook met fraudepreventie en dat impliceert een grondige fiscale hervorming, waarbij men vooral aandacht moet hebben voor de gelijke behandeling van de belastingplichtigen, en dus de sanering van de fiscale gunstregimes.