Sancties waarop banken moeten toezien niet altijd even zinvol

​Zelfs eerder lokale banken als Crelan moeten screenen of hun klanten niet onder financiële sancties vallen. Bij de effectiviteit van die sancties kunnen evenwel vragen gesteld worden.​

De Nationale Bank tikt Crelan op de vingers. De bank zou bij internationale financiële transacties onvoldoende gescreend hebben op personen en entiteiten waarvoor financiële sancties gelden.

Regeringen of internationale organisaties stellen dergelijke sancties in tegen regimes, natuurlijke personen of entiteiten, zodat die mensenrechtenschendingen stopzetten, geen terrorisme financieren, geen massavernietigingswapens aanmaken of om vrede en stabiliteit af te dwingen. Daarvoor worden tegoeden bevroren of handelsbeperkingen, investeringssancties, reisbeperkingen en embargo’s opgelegd. De sancties zijn brandend actueel. Sinds het conflict tussen Rusland en Oekraïne zijn niet minder dan elf sanctiepakketten uitgevaardigd.

Dat veronderstelt een permanente opvolging door financiële instellingen. Bij het nakomen van diverse antiwitwasverplichtingen geldt een risicogebaseerde benadering: hoe hoger het risico, hoe groter de waakzaamheidsverplichtingen. Voor financiële sancties is dat niet het geval. Financiële instellingen moeten die allemaal naleven, wat een bijkomende resultaatsverbintenis met zich meebrengt. Dat Crelan vooral een lokale speler is, met weinig internationaal betalingsverkeer, impliceert dus niet dat het de sanctiewetgeving naast zich mag neerleggen.

Laagdrempelige interventie

Voorstanders van financiële sancties beschouwen die als een laagdrempelige vorm van interventie. Het herleiden van complexe geopolitieke problemen tot eenvoudige financiële sancties levert evenwel zelden het beoogde resultaat op. Uit onderzoek van het Peterson Institute for International Economics is gebleken dat sancties in 34 procent van de 170 bestudeerde gevallen gedeeltelijk succesvol waren.

Het ‘succes’ wordt sterk beïnvloed door het beoogde doel. Voor de vrijlating van een landgenoot uit een buitenlandse gevangenis zijn de slaagkansen groter, terwijl eenzelfde sanctie als reactie op een militair optreden veel minder disruptief blijkt.

Complexe geopolitieke problemen herleiden tot eenvoudige financiële sancties levert zelden het beoogde resultaat op.

Hoewel sancties dus enig succes boeken, zijn er meerdere redenen om sceptisch te zijn over hun effectiviteit. Het doel is de politieke elite te treffen, maar financiële sancties hebben niet zelden een ongewenste impact op de burgerbevolking. Op lange termijn kan dat zelfs contraproductief zijn en de steun voor het regime net vergroten. Regimes gebruiken de sancties bovendien maar al te graag als propagandamiddel, om de bevolking ervan te overtuigen dat die de oorzaak zijn van het lijden.

Ook internationale samenwerking is belangrijk voor de effectiviteit van financiële sancties. In de praktijk is er zelden een mondiaal verenigd front. Zolang er alternatieve handelspartners zijn, staat de poort open voor ontwijkingsmechanismen. De inkomstenbronnen van de geviseerde regimes worden niet drooggelegd en de sancties werken niet zelden corruptie en criminaliteit in de hand.

Financiële sancties slepen vaak jaren of decennia aan zonder tastbare resultaten, waardoor ze uiteindelijk deel gaan uitmaken van het beleid, zonder duidelijke strategie of onderhandeling. Ze veroorzaken ook niet zelden collateral damage bij landen die niet betrokken zijn in het conflict maar toch hun economische belangen verstoord zien.

Interpretatieproblemen

Hoewel de effectiviteit van financiële sancties in vraag gesteld kan worden, moeten financiële instellingen die natuurlijk wel respecteren. Daarvoor moeten ze de gepaste procedures en controlemaatregelen uitwerken. Die staan of vallen met het toezichtsysteem. Dat moet in staat zijn om, bij voorkeur geautomatiseerd, het cliëntenbestand en de transacties te filteren tegen relevante en actuele data, die gespecialiseerde spelers verstrekken. Tussen de gebruikte software en actuele data is een goede wisselwerking nodig.

Maar zelfs dan is het naleven van sancties niet altijd eenvoudig. Bij constructies om de sancties, al dan niet legaal, te ontwijken duiken geregeld interpretatieproblemen op.

Opinie in de Tijd, 23/08/2023