Commissie zet belangrijke stappen uiteen voor het beheer van klimaatrisico's om mensen en welvaart te beschermen

De Europese Commissie heeft op 12 maart 2024 een mededeling gepubliceerd over het beheer van klimaatrisico's in Europa. Daarin wordt uiteengezet hoe de EU en haar lidstaten de toenemende klimaatrisico's beter kunnen voorspellen, begrijpen en aanpakken. Verder wordt uiteengezet hoe zij beleid kunnen voorbereiden en uitvoeren dat levens redden, kosten besparen en welvaart in de hele EU beschermt.

De mededeling is een reactie op de allereerste Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA), een wetenschappelijk verslag van het Europees Milieuagentschap. Samen roepen zij op tot actie voor alle bestuursniveaus, de particuliere sector en het maatschappelijk middenveld. Daarin wordt duidelijk uiteengezet hoe alle belangrijke sectoren en beleidsterreinen worden blootgesteld aan klimaatgerelateerde risico's, hoe ernstig en urgent de risico's zijn en hoe belangrijk het is om duidelijkheid te hebben over wie de verantwoordelijkheid heeft om de risico's aan te pakken.

EXECUTIVE SUMMARY European climate risk assessment TH-AL-24-001-EN-N.pdf [4.2 MB]

European Climate Risk Assessment report - UNEDITED [13.7 MB]

Copernicus Climate Change Service van februari was de wereldwijde gemiddelde temperatuur in de voorafgaande 12 maanden hoger dan de in de Overeenkomst van Parijs vastgestelde drempel van 1.5 graden. Aangezien de EU uitgebreide maatregelen neemt om haar emissies terug te dringen en de klimaatverandering te beperken, moeten we ook maatregelen nemen om zich aan te passen aan reeds onvermijdelijke veranderingen en mensen en welvaart te beschermen. Volgens de Eurobarometer-enquête ziet 77 % van de Europeanen klimaatverandering als een zeer ernstig probleem en voelt meer dan een op de drie Europeanen (37 %) zich al persoonlijk blootgesteld aan klimaatrisico's.

Deze mededeling laat zien hoe de EU op doeltreffende wijze kan inspelen op de risico's en de klimaatbestendigheid kan vergroten. De Commissie stelt een reeks maatregelen voor en zal samenwerken met andere EU-instellingen, lidstaten, regionale en lokale overheden, burgers en bedrijven om gevolg te geven aan deze suggesties.

De Europese samenleving toerusten voor meer klimaatbestendigheid

In de mededeling van de Commissie wordt benadrukt hoe maatregelen ter verbetering van de klimaatbestendigheid essentieel zijn voor het behoud van maatschappelijke functies en de bescherming van mensen, het economisch concurrentievermogen en de gezondheid van de economieën en bedrijven van de EU. Het is ook absoluut noodzakelijk voor een rechtvaardige en eerlijke transitie. Investeringen vooraf in het verminderen vanonze kwetsbaarheid voor klimaatrisico's zullen veel lagere kosten met zich meebrengen dan de aanzienlijke bedragen die nodig zijn om te herstellen van de gevolgen van het klimaat, zoals droogte, overstromingen, bosbranden, ziekten, mislukte gewassen of hittegolven. Volgens voorzichtige schattingen zou deze schade anders het bbp van de EU tegen het einde van de eeuw met ongeveer 7 % kunnen doen dalen. Investeringen in klimaatbestendige gebouwen, vervoers- en energienetwerken kunnen ook aanzienlijke zakelijke kansen creëren en meer in het algemeen de Europese economie ten goede komen door hooggekwalificeerde banen en betaalbare schone energie te genereren.

Om de EU en haar lidstaten te helpen klimaatrisico's te beheersen, worden in de mededeling vier hoofdcategorieën maatregelen genoemd :

• Beter bestuur: De Commissie roept de lidstaten op ervoor te zorgen dat de risico's en verantwoordelijkheden beter worden begrepen, op basis van de beste gegevens en de beste dialoog. Het identificeren van de „risicobezitters” is een cruciale eerste stap. De Commissie roept op tot nauwere samenwerking op het gebied van klimaatbestendigheid tussen nationale, regionale en lokale niveaus om ervoor te zorgen dat kennis en middelen beschikbaar worden gesteld waar zij het doeltreffendst zijn. Klimaatveerkracht wordt in toenemende mate in alle sectorale beleidsmaatregelen aangepakt, maar er blijven tekortkomingen bestaan in de planning en uitvoering op nationaal niveau. In de mededeling wordt opgemerkt dat de lidstaten de eerste stappen hebben gezet om klimaatveerkracht op te nemen in hun nationale energie- en klimaatplannen (NECP's).
• Betere instrumenten om risicobezitters mondiger te maken: Beleidsmakers, bedrijven en investeerders moeten beter inzicht krijgen in de onderlinge verbanden tussen klimaatrisico's, investeringen en langetermijnfinancieringsstrategieën. Dit kan de juiste marktsignalen geven om de huidige lacunes op het gebied van veerkracht en bescherming te helpen overbruggen. De Commissie zal de bestaande instrumenten verbeteren om regionale en lokale overheden te helpen zich beter voor te bereiden door middel van robuuste en solide gegevens. De Commissie en het Europees Milieuagentschap (EEA) zullen toegang verlenen tot belangrijke gedetailleerde en lokale gegevens, producten, toepassingen, indicatoren en diensten. Om hulp te bieden bij noodsituaties zal in 2025 de Galileo Emergency Warning Satellite Service (EWSS) beschikbaar worden gesteld om alarminformatie te verstrekken aan mensen, bedrijven en overheidsinstanties, zelfs wanneer de terrestrische alarmsystemen zijn ingekrompen. Grote lacunes in de gegevens zullen worden verkleind dankzij de voorgestelde wet inzake bosbewaking en bodemmonitoring, die de instrumenten voor vroegtijdige waarschuwing bij bosbranden en andere rampen zullen verbeteren en zullen bijdragen tot nauwkeurigere risicobeoordelingen. Meer in het algemeen zal de Commissie het gebruik van beschikbare monitoring-, prognose- en waarschuwingssystemen bevorderen.
• Benutting van het structuurbeleid: het structuurbeleid in de lidstaten kan efficiënt worden gebruikt om klimaatrisico's te beheersen. Drie gebieden van het structuurbeleid bieden bijzondere belofte voor het beheer van klimaatrisico's in alle sectoren : betere ruimtelijke ordening in de lidstaten; het integreren van klimaatrisico's in de planning en het onderhoud van kritieke infrastructuur; het koppelen van solidariteitsmechanismen op EU-niveau, zoals het Uniemechanisme voor civiele bescherming, het Solidariteitsfonds van de EU en structurele investeringen in het kader van het cohesiebeleid, met passende nationale veerkrachtmaatregelen. De systemen en middelen voor civiele bescherming moeten toekomstbestendig zijn door te investeren inrampenrisicobeheer, responscapaciteiten en expertise van de EU en de lidstaten die snel over de grenzen heen kunnen worden ingezet. Daarbij moeten klimaatrisico's volledig worden geïntegreerd in de processen voor rampenrisicobeheer.
• Juiste voorwaarden voor de financiering van klimaatveerkracht : Het mobiliseren van voldoende financiering voor klimaatbestendigheid, zowel publiek als particulier, zal van cruciaal belang zijn. De Commissie staat klaar om de lidstaten te ondersteunen bij het verbeteren en mainstreamen van klimaatrisicobudgettering in de nationale begrotingsprocessen. Om ervoor te zorgen dat de EU-uitgaven bestand zijn tegen klimaatverandering, zal de Commissie overwegingen inzake aanpassing aan de klimaatverandering integreren in de uitvoering van EU-programma's en -activiteiten als onderdeel van het beginsel „geen ernstige afbreuk doen”. De Commissie zal een tijdelijke reflectiegroep bijeenroepen over het mobiliseren van financiering voor klimaatveerkracht. De reflectiegroep zal belangrijke industriële spelers en vertegenwoordigers van openbare en particuliere financiële instellingen bijeenbrengen om na te denken over hoe financiering voor klimaatveerkracht kan worden vergemakkelijkt. De Commissie verzoekt de lidstaten rekening te houden met klimaatrisico's wanneer zij milieuduurzaamheidscriteria opnemen in openbare aanbestedingen, bijvoorbeeld via de verordening voor een nettonulindustrie.

Vanuit sectoraal oogpunt doet de Commissie concrete voorstellen voor maatregelen in zes belangrijke impactclusters: natuurlijke ecosystemen, water, gezondheid, voedsel, infrastructuur en bebouwde omgeving, en de economie. De tenuitvoerlegging van de bestaande EU-wetgeving is een belangrijke voorloper voor het succesvol beheren van risico's op veel van deze gebieden, en de belangrijkste maatregelen worden in de mededeling uiteengezet.

Hoewel de mededeling gericht is op het beheer van klimaatrisico's binnen de Europese Unie, is de EU ook op internationaal niveau actief bij het aanpakken van klimaatrisico's, en een groot deel van onze internationale klimaatfinanciering gaat naar aanpassingsmaatregelen. De Commissie zal ervaringen, kennis en instrumenten op het gebied van klimaatrisicobeheer op internationaal niveau blijven uitwisselen en klimaatrisicobeheer opnemen in bilaterale en multilaterale besprekingen.

Achtergrond

Een historisch hoge versnelling van de verstoring van het klimaat in 2023, waarbij de opwarming van de aarde 1,48 °C boven het pre-industriële niveau bereikte, en de temperaturen in de oceanen en het ijsverlies in de Antarctische Oceaan ruimschoots doorbreken. De oppervlaktetemperatuur is in Europa nog sterker gestegen, met het laatste vijfjarige gemiddelde van 2,2 °C boven het pre-industriële tijdperk. Europa warmt twee keer zo snel op als de rest van de wereld.

Om de ergste gevolgen van klimaatverandering te voorkomen en levens, gezondheid, economie en ecosystemen te beschermen, moeten de emissies worden teruggedrongen. Hoewel de EU actie onderneemt om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen, zijn de klimaateffecten al bij ons en zullen de risico's blijven toenemen, wat betekent dat ook maatregelen voor aanpassing aan de klimaatverandering van essentieel belang zijn.

In de Europese klimaatrisicobeoordeling worden 36 grote klimaatrisico's voor Europa geïdentificeerd binnen vijf brede clusters : ecosystemen, voedsel, gezondheid, infrastructuur en economie. Meer dan de helft van de vastgestelde risico's vraagt nu om meer actie en acht daarvan zijn bijzonder dringend, voornamelijk om ecosystemen in stand te houden, mensen tegen warmte te beschermen en mensen en infrastructuur te beschermen tegen overstromingen en bosbranden.

Sinds de vaststelling van de eerste aanpassingsstrategie van de EU in 2013 en de geactualiseerde aanpassingsstrategie die in februari 2021 in het kader van de Commissie-Von der Leyen is aangenomen, hebben de EU en haar lidstaten aanzienlijke vooruitgang geboekt bij het begrijpen van de klimaatrisico's waarmee zij worden geconfronteerd en bij de voorbereiding daarop. Nationale klimaatrisicobeoordelingen worden steeds vaker gebruikt als input voor de ontwikkeling van het aanpassingsbeleid. De maatschappelijke paraatheid is echter nog steeds laag vanwege een achterstand tussen beleidsontwikkeling en -uitvoering en de snelle toename van de risiconiveaus.

Voor meer informatie

Mededeling over het beheer van klimaatrisico's in Europa

Samenvatting — Europese klimaatrisicobeoordeling (EUCRA)

Verslag over het voorkomen en beheersen van rampenrisico's in Europa

Vragen en antwoorden

Factsheet

Aanpassingsstrategie van de EU

Europese klimaatwet

EU-missie voor aanpassing aan de klimaatverandering

Climate-ADAPT