Klimaatverandering en milieudegradatie : welke bedreigingen voor vrede, veiligheid en defensie ?

Temps de lecture: 5 min |5 juli 2023 à 08:14

Op 28 juni 2023 hebben de Europese Commissie en de hoge vertegenwoordiger een gezamenlijke mededeling aangenomen waarin wordt uiteengezet hoe de EU de toenemende gevolgen van klimaatverandering en milieudegradatie voor de vrede, veiligheid en defensie zal aanpakken.

Terugkerende extreme klimaatomstandigheden, stijgende temperaturen en zeespiegels, woestijnvorming, waterschaarste, bedreigingen voor de biodiversiteit en milieuvervuiling en -verontreiniging vormen een bedreiging voor de gezondheid en het welzijn van de mensheid en kunnen leiden tot grotere ontheemding, migratiebewegingen, pandemieën, sociale onrust, instabiliteit en zelfs gewapende conflicten. De Europese strijdkrachten zien zich ook geconfronteerd met veranderende en uitdagende operationele omstandigheden die door klimaatverandering worden veroorzaakt. Sommige bondgenoten en partners hebben hun beleid al bijgesteld als gevolg van deze nieuwe bedreigingen.

De gezamenlijke mededeling biedt een nieuwe visie en bevat een voorstel voor een EU-kader om deze uitdagingen het hoofd te bieden, aangezien zij onze samenleving en onze veiligheidsoperaties beïnvloeden, alsook de steeds grotere geopolitieke wedijver om de middelen en technologieën die nodig zijn voor de groene transitie.

Nieuwe visie op het verband tussen klimaat en veiligheid

Met deze gezamenlijke mededeling wil de EU het verband tussen klimaat, vrede en veiligheid beter integreren in het externe beleid van de EU, met een reeks concrete acties voor het hele spectrum van gegevens, beleidsmaatregelen, missies, defensie en samenwerking met derde partners om ervoor te zorgen dat de gevolgen op alle niveaus van de externe beleidsvorming, planning en operaties in aanmerking worden genomen. In de mededeling wordt uiteengezet hoe de EU en haar partners veerkrachtiger en veiliger gemaakt zullen worden naarmate de klimaatcrisis verergert, en hoe de samenhang tussen de verschillende beleidsterreinen zal worden verbeterd om ervoor te zorgen dat het extern optreden en de externe vermogens optimaal zullen zijn afgestemd om deze uitdagingen het hoofd te bieden.

In de gezamenlijke mededeling worden vier hoofdprioriteiten aangewezen:

zorgen voor betere planning, besluitvorming en uitvoering door betrouwbare en toegankelijke empirisch onderbouwde analyse van het verband tussen klimaat en veiligheid;
operationalisering van de respons bij klimaat- en veiligheidsuitdagingen in het externe optreden van de EU, onder meer door het verband tussen klimaat en veiligheid te integreren in regionale en nationale conflictanalyses;
verbetering van de maatregelen voor aanpassing aan en mitigatie van de klimaatverandering van de civiele en militaire operaties en infrastructuur van de lidstaten om de kosten en hun koolstofvoetafdruk te verlagen, en er tegelijkertijd voor te zorgen dat de operationele doeltreffendheid gehandhaafd blijft;
versterking van internationale partnerschappen via multilaterale fora en met partners zoals de NAVO, in overeenstemming met de EU-agenda inzake klimaatverandering en milieu.

Om deze prioriteiten te verwezenlijken zal de EU zo'n 30 acties uitvoeren, waaronder: het opzetten van een centrum voor gegevensverzameling en -analyse op het gebied van klimaat- en milieugerelateerde veiligheid, in het kader van het Satellietcentrum van de EU; het inzetten van milieuadviseurs bij missies en operaties in het kader van het gemeenschappelijk veiligheids- en defensiebeleid (GVDB) van de EU; het opzetten van opleidingsplatforms op nationaal en EU-niveau, zoals een EU-opleidingsplatform voor klimaat, veiligheid en defensie; het ontwikkelen van grondige analyses en studies van de mogelijke beleidsmaatregelen en acties, met name in kwetsbare geografische gebieden zoals de Sahel of het Noordpoolgebied.

Achtergrond

Bij het “verband tussen klimaat en veiligheid” dat in de gezamenlijke mededeling wordt geagendeerd, gaat het om de gevolgen die klimaatverandering en milieudegradatie zoals biodiversiteitsverlies en vervuiling, hebben voor vrede, veiligheid en defensie.

Klimaatverandering en milieudegradatie zijn intrinsiek met elkaar verbonden en hebben een versterkend effect op elkaar. De gevolgen ervan voor de continuïteit van de voedselproductie zijn nu al merkbaar, waardoor de opbrengst van belangrijke gewassen zoals maïs, rijst en tarwe afneemt en het risico op gelijktijdige mislukte oogsten in belangrijke voedselproducerende landen toeneemt. Tegelijkertijd hebben niet-duurzame vormen van voedselproductie eveneens milieudegradatie en waterschaarste tot gevolg. In 2050 zullen naar schatting meer dan een miljard mensen onvoldoende toegang tot water hebben en kan wel 90 % van de bodem aangetast zijn, terwijl de vraag naar voedsel met 60 % kan toenemen.

Gewapende groepen en georganiseerde criminele netwerken, corrupte of autoritaire regimes en andere partijen kunnen misbruik maken van de door het klimaat en het milieu veroorzaakte instabiliteit en schaarste aan hulpbronnen, en doen dat ook al, onder meer in de vorm van milieucriminaliteit. Dat laatste is nu al de op drie na grootste, en nog altijd groeiende, criminaliteitssector ter wereld geworden, die de milieucrisis verder versnelt, onder meer door de niet-duurzame exploitatie van natuurlijke hulpbronnen.

De Europese strijdkrachten moeten hun broeikasgasemissies en hun afhankelijkheid van fossiele brandstoffen bij hun inzet verminderen en tegelijkertijd geleidelijk groene energie in hun processen invoeren, zonder afbreuk te doen aan hun operationele doeltreffendheid en de veerkracht van defensiegerelateerde kritieke infrastructuur.

De EU speelt al vele jaren een voortrekkersrol bij het aanpakken van klimaatverandering in het algemeen, en besteedt meer specifiek aandacht aan klimaatverandering als versterker van andere dreigingen, sinds 2008, en aan de verbanden met crisisbeheersingsinspanningen van de EU en Europese defensie, sinds 2020. Deze gezamenlijke mededeling is opgesteld in reactie op de conclusies van de Raad van maart 2023 over klimaat- en energiediplomatie, waarin wordt opgeroepen tot een betere integratie van het verband tussen klimaat, vrede en veiligheid in het externe beleid van de EU.