Nieuwe instrumenten om demografische veranderingen in de EU te beheren

Temps de lecture: 5 min |13 oktober 2023 à 07:21

De Commissie heeft op 11 oktober een mededeling aangenomen met een reeks al bestaande beleidsinstrumenten waarmee de lidstaten demografische veranderingen en de gevolgen daarvan voor de samenleving, de economie en het mondiale concurrentievermogen van de EU kunnen beheren. In de mededeling wordt een overzicht gegeven van de talrijke instrumenten (regelgeving, beleidskaders, financiering en zo meer) die de lidstaten daarvoor ter beschikking staan. Deze instrumenten, doeltreffend gecombineerd met nationale en regionale beleidsmaatregelen, bieden mogelijkheden om de uitdagingen van de demografische veranderingen soepel op te vangen en iedereen de vruchten ervan te laten plukken.

Achtergrond

Europa zit midden in een grote demografische transformatie. Demografische veranderingen hebben ingrijpende gevolgen voor het dagelijks leven en vereisen holistische en geïntegreerde oplossingen.

In de conclusies van de Europese Raad van juni 2023 werd de Commissie verzocht een instrumentarium voor te stellen om de lidstaten te ondersteunen bij het aanpakken van demografische uitdagingen en de gevolgen daarvan voor het concurrentievoordeel van Europa.

De Commissie ondersteunt de lidstaten nu al bij hun inspanningen om demografische veranderingen te beheren, via een reeks rechts-, beleids- en financieringsinstrumenten. De mededeling van vandaag gaat in op de belangrijkste hervormingen en investeringen die nodig zijn om het concurrentievoordeel van de EU te behouden. Daartoe moeten alle beschikbare instrumenten samen worden ingezet.

Doortastend en gecoördineerd EU-optreden om de demografische veranderingen te beheren

In het instrumentarium voor demografie zijn ervaringen uit de hele EU samengebracht om te komen tot een brede aanpak van demografische veranderingen rond vier pijlers:

1) ouders ondersteunen door het gemakkelijker te maken gezinsaspiraties en betaald werk te combineren, met name dankzij kwaliteitsvolle kinderopvang en een goede balans tussen werk en privéleven;

2) de jongere generaties ondersteunen en in staat stellen zich te ontplooien en hun vaardigheden te ontwikkelen, en hun toegang tot de arbeidsmarkt en tot betaalbare huisvesting vergemakkelijken;

3) de positie van de oudere generaties versterken en hun welzijn ondersteunen, door middel van hervormingen in combinatie met een passend arbeidsmarkt- en werkplekbeleid;

4) waar nodig tekorten aan arbeidskrachten door middel van beheerde legale migratie aanpakken mits dit volledig complementair gebeurt aan het benutten van het talent dat in de EU aanwezig is.

Het instrumentarium heeft ook oog voor de territoriale dimensie van demografische verschuivingen, met name in regio's waar de bevolking slinkt en veel jonge werknemers vertrekken (“braindrain”).

Gebruik van het instrumentarium voor demografie

Het instrumentarium kan helpen om beleid op EU- en nationaal niveau te stimuleren, te verfijnen en beter te coördineren. De Commissie roept de lidstaten op geïntegreerde beleidsmaatregelen te ontwikkelen en uit te voeren om demografische veranderingen aan te pakken en overwegingen op het vlak van demografie in alle beleidsterreinen te integreren.

Omdat de lidstaten en regio's niet allemaal met dezelfde demografische uitdagingen worden geconfronteerd, moet het beleid van de lidstaten verankerd zijn in de lokale realiteit. Gendergelijkheid, non-discriminatie en intergenerationele rechtvaardigheid moeten centraal staan bij het maken van beleidskeuzes. Digitale technologieën kunnen het concurrentievoordeel van Europa versterken en de gevolgen van demografische veranderingen helpen compenseren. Beleidsmakers moeten bij hun werk op dit gebied streven naar actieve deelname van de burgers en betrokkenheid van alle actoren – sociale partners, maatschappelijke organisaties en anderen.

Naast regelgevingsinstrumenten en beleidskaders is op EU-niveau een aantal financieringsinstrumenten beschikbaar om de lidstaten te ondersteunen, zoals de faciliteit voor herstel en veerkracht en het Europees Sociaal Fonds+ (ESF+).

Om de bestaande instrumenten met het oog op het aanpakken van demografische uitdagingen te versterken, zal de Commissie bovendien:

• de gegevens- en empirische basis verstevigen, met name door de demografische atlas verder te ontwikkelen, door de lidstaten te ondersteunen bij het verbeteren van hun bevolkings- en huisvestingsstatistieken en door relevant analysewerk en onderzoek te ondersteunen;

• de ontwikkeling en/of actualisering van beleid inzake demografie op alle niveaus ondersteunen, met name door gebruik te maken van het instrument voor technische ondersteuning en door, waar passend, overwegingen op het vlak van demografie te integreren in relevante beleidsvoorstellen op EU-niveau;

• ervoor zorgen dat geen enkele regio in de EU achterblijft. Met het oog daarop zal zij op 23-24 november 2023 officieel een talentplatform lanceren en oproepen blijven doen in het kader van het Talent Booster Mechanism.

Demografische veranderingen transformeren onze economieën en onze samenlevingen

Volgens een vandaag gepubliceerde Eurobarometer-enquête over demografie vinden zeven op de tien Europeanen dat de trends die zich op demografisch gebied aftekenen, de economische welvaart en het concurrentievermogen van de EU op lange termijn in gevaar brengen. De vergrijzing (42 %) en de krimp van bevolking in de werkende leeftijd en het tekort aan arbeidskrachten (40 %) worden als de meest urgente demografische uitdagingen beschouwd.

Als er niet gecoördineerd en doortastend wordt opgetreden, zal de EU-bevolking de komende jaren wellicht blijven krimpen en vergrijzen, met alle gevolgen van dien voor de economie, de samenleving en het langetermijnconcurrentievermogen van de EU. Deze trends hebben een grote impact op investeringen en productiviteit en kunnen, als ze aanhouden, het tekort aan arbeidskrachten nog verergeren en de overheidsbegrotingen verder onder druk zetten.

De demografische veranderingen zijn niet in alle lidstaten en regio's in gelijke mate voelbaar, beïnvloeden ook de sociale, territoriale en intergenerationele cohesie van onze democratische samenlevingen en kunnen daardoor de sociaal-economische kloof die momenteel op verschillende gebieden bestaat, nog verder verdiepen, ten nadele van iedereen.