Spyware: EP pleit voor grondig onderzoek en waarborgen om misbruik te voorkomen

In een resolutie van afgelopen donderdag maakt het Europees Parlement de hervormingen bekend om misbruik van spyware tegen te gaan.

Volgens de EP-leden heeft het illegale gebruik van spyware ertoe geleid dat de democratie zelf op het spel staat. Daarvoor baseren ze zich op een onderzoek naar het gebruik van Pegasus en soortgelijke spyware voor surveillance, dat een jaar heeft geduurd. De leden roepen op tot geloofwaardig onderzoek, wetgevingswijzigingen en een betere handhaving van bestaande regels om misbruik aan te pakken.

De resolutie werd goedgekeurd met 411 stemmen vóór en 97 tegen, en bij 37 onthoudingen.

​

Knelpunten

Na de stemming zei commissievoorzitter Jeroen Lenaers (EVP, NL): „Spyware kan een doeltreffend instrument zijn om criminaliteit te bestrijden, maar wanneer het verkeerd wordt gebruikt door regeringen, vormt het een enorm risico voor de rechtsstaat en de grondrechten. In plaats van spyware te verbieden, moeten we ervoor zorgen dat de EU-lidstaten aan bepaalde vereisten voldoen, zoals effectieve rechterlijke machtigingen en onafhankelijk toezicht. Gebruik van spyware moet evenredig zijn en het EU-recht moet eerbiedigen. Het is nu aan de andere EU-instellingen om verder te werken en we zullen de uitvoering van onze aanbevelingen blijven onderzoeken.”

Rapporteur Sophia in ‘t Veld (Renew, NL) voegde eraan toe: „Democratie draait om verantwoordelijkheid. Spyware maakt deel uit van de toolkit van bepaalde autoritaire personen die democratieën ondermijnen. Het wordt gebruikt tegen de bewaarders van onze democratie hier, in Europa, voor onze deur. Ik verwacht van de Commissie en de Raad dat zij nog vóór het zomerreces verslag uitbrengen over hoe zij aan elk van de aanbevelingen gevolg willen geven. We zullen ervoor zorgen dat ze worden uitgevoerd; dit is waar het werk begint.”

Duidelijke regels om misbruik te voorkomen

De EP-leden willen onmiddellijk een eind maken aan het illegale gebruik van spyware. Ze zijn van mening dat spyware alleen mag worden gebruikt in lidstaten waar beschuldigingen rond misbruik ervan grondig zijn onderzocht, waar de nationale wetgeving overeenkomt met de aanbevelingen van de Commissie van Venetië en de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de EU, en waar regels inzake uitvoercontrole zijn gehandhaafd.

De leden pleiten voor EU-regels voor het gebruik van spyware door rechtshandhavingsinstanties, wat slechts in uitzonderlijke gevallen zou mogen worden toegestaan voor een vooraf bepaald doel en een beperkte periode. Ze stellen dat gegevens die onder de vertrouwelijkheid van de communicatie tussen advocaat en cliënt vallen, en die van politici, dokters en de media, beschermd moeten worden tegen surveillance, tenzij er bewijs is van criminele activiteiten. Ook wil het Parlement dat het verplicht wordt om mensen ervan op de hoogte te brengen als zij het doelwit zijn geworden van spyware of als hun gegevens zijn bekeken bij de surveillance van iemand anders. Verder dringen de leden aan op onafhankelijk toezicht achteraf en op een gemeenschappelijke juridische definitie voor het gebruik van de nationale veiligheid als reden voor surveillance.

EU-technologielab en meer onderzoek naar kwetsbaarheid

Het Parlement stelt voor een EU-technologielab op te richten. Deze onafhankelijke onderzoeksinstelling zou bevoegd zijn om surveillance te onderzoeken en technologische ondersteuning te bieden, zoals bij de screening van apparaten en forensisch onderzoek. Het doel is om illegale surveillance aan het licht te brengen.

Buitenlandse dimensie

Volgens het Parlement zijn er sterke aanwijzingen dat de regeringen van Marokko en Rwanda hooggeplaatste EU-burgers hebben bespioneerd, waaronder staatshoofden. De EP-leden dringen aan op een grondige herziening van de uitvoervergunningen voor spyware, op een strengere handhaving van de EU-regels inzake uitvoercontrole, en op een gemeenschappelijke strategie van de EU en de VS voor spyware. Daarnaast pleiten ze voor gesprekken met Israël en andere landen van buiten de EU over het in de handel brengen van spyware en uitvoerregels. Tot slot willen ze voorkomen dat de ontwikkelingshulp van de EU wordt ingezet voor de aankoop en het gebruik van spyware.

Aanbevelingen voor Hongarije, Polen, Griekenland, Cyprus en Spanje

Het Parlement dringt er bij Hongarije en Polen op aan de uitspraken van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens uit te voeren, de onafhankelijke rechterlijke macht te herstellen en weer toezichthoudende instanties in te voeren. Ook moeten de twee landen ervoor zorgen dat spyware pas wordt gebruikt na specifieke toestemming van een onafhankelijke rechter. Daarnaast moeten zij een geloofwaardig onderzoek starten naar gevallen van misbruik en garanderen dat burgers toegang hebben tot zinvolle rechtsmiddelen.

De EP-leden vragen de Griekse regering om dringend de institutionele en juridische waarborgen opnieuw in te voeren en te versterken, uitvoervergunningen in te trekken als deze in strijd zijn met de EU-wetgeving inzake uitvoercontrole, en de onafhankelijkheid van de Griekse autoriteit voor communicatieveiligheid en privacy te respecteren.

Het Parlement merkt op dat Cyprus een knooppunt is voor de uitvoer van spyware en dat het daarom alle uitvoervergunningen moet intrekken die in strijd zijn met de EU-wetgeving. De Spaanse autoriteiten moeten zorgen voor een grondig, eerlijk en doeltreffend onderzoek, vooral naar de 47 gevallen waarin het onduidelijk is wie het gebruik van spyware heeft toegestaan. Ook moeten ze volgens de EP-leden verzekeren dat slachtoffers een beroep kunnen doen op zinvolle rechtsmiddelen.

Meer informatie

Bron: Europees Parlement, juni 2023

​