Uitvoering van het milieubeleid 2022

Temps de lecture: 10 min |9 september 2022 à 14:24

Op 8 september 2022 heeft de Commissie de derde evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid (Environmental Implementation Review, EIR) gepubliceerd, een belangrijk rapportage-instrument dat de handhaving op het gebied van het milieu ondersteunt en het bewustzijn vergroot over het belang van de uitvoering van milieuvoorschriften. Het overbruggen van de kloof tussen wat op het niveau van de Unie wordt besloten en wat in de praktijk wordt uitgevoerd, is van essentieel belang om te zorgen voor goede milieuresultaten voor de burgers en om een gelijk speelveld voor bedrijven te behouden en tegelijkertijd kansen voor economische ontwikkeling te creëren.

De eerste evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid werd in februari 2017 aangenomen. De EIR gaat hand in hand met het beleid van de Commissie voor betere regelgeving, dat gericht is op het verbeteren van de uitvoering van bestaande wetgeving en beleidsmaatregelen. Sinds de vaststelling ervan hebben veel lidstaten nationale EIR-dialogen georganiseerd over de prioritaire thema's die in hun verslagen zijn vastgesteld. In veel gevallen zijn daarbij regionale en lokale autoriteiten en de belangrijkste belanghebbenden betrokken.

De Commissie werkt door middel van de EIR met de lidstaten samen om hen in staat te stellen milieubeleid en -regels beter toe te passen. Wanneer de overeengekomen regels niet naar behoren worden uitgevoerd, kan de Commissie gerechtelijke stappen ondernemen.

Informatie over milieu-inbreuken is beschikbaar op een interactieve kaart en een dashboard.

In deze evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid (EIR)worden op EU-niveau conclusies getrokken en gemeenschappelijke trends vastgesteld, op basis van 27 afzonderlijke landenverslagen waarin de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de EU-milieuwetgeving is weergegeven. Zij bevat een schat aan informatie over de mate waarin de EU-regeringen de kwaliteit van de lucht die burgers inademen, het water dat zij drinken en de natuur om hen heen beschermen. Verder worden in de evaluatie voor elke lidstaat prioritaire verbeteringsmaatregelen vastgesteld.

Stand van zaken op de belangrijkste gebieden van het milieubeleid

De biodiversiteit in de EU blijft afnemen. Enkele van de habitats waarvan de rating aangeeft dat zij over heel de EU in de slechtste staat verkeren zijn halfnatuurlijke graslanden, veenmoerassen, moerasgronden en laagveengebieden. Bossen staan onder enorme druk en de meeste lidstaten moeten nog meer vaart zetten achter de voltooiing van hun Natura 2000-netwerken.
Water: De vooruitgang in de richting van een goede toestand van de waterlichamen verloopt traag en sommige lidstaten zijn te laat met de goedkeuring van belangrijke instrumenten om dit probleem aan te pakken, met name de stroomgebiedbeheerplannen. Evenzo moeten de lidstaten hun overstromingsrisicobeheerplan tijdig vaststellen om de overstromingsrisico's in hun land beter te beheren. Bovendien zijn de uitvoeringsbepalingen voor drinkwater nog steeds zorgwekkend in enkele landen. Daarnaast is de uitvoering van de EU-regels voor nitraat en de behandeling van stedelijk afvalwater traag verlopen als gevolg van ontoereikende planning en infrastructuur, ondanks de beschikbaarheid van EU-middelen.
Circulaire economie: Hoewel de meeste lidstaten beschikken over nationale strategieën en actieplannen voor de circulaire economie, zijn er aanzienlijke verschillen tussen de lidstaten wat betreft de percentages voor de productiviteit van hulpbronnen en het circulaire gebruik van materialen. Met de productiviteitspercentages wordt gemeten hoe efficiënt een economie hulpbronnen inzet voor productie. Met de percentages voor het circulaire gebruik van materialen wordt het aandeel van teruggewonnen materiaal dat terugvloeit naar de economie gemeten. Er zijn meer maatregelen nodig om de mate waarin kunststoffen, bouwmaterialen en textiel gerecycled kunnen worden, te verbeteren. Afvalpreventie blijft een belangrijke uitdaging in alle lidstaten, en in sommige landen moet nog een oplossing worden gevonden voor stortplaatsen die niet aan de normen voldoen.
Luchtverontreiniging zorgt voor Europeanen nog steeds voor grote gezondheidsproblemen. De lidstaten moeten op systematische en consistente wijze voldoen aan de eisen voor monitoring van de luchtkwaliteit om de voorschriften voor schone lucht op nationaal en EU-niveau beter te handhaven. Om te zorgen dat de voorschriften worden nageleefd zijn strenge maatregelen nodig, met name overschakeling op duurzame mobiliteit op basis van hernieuwbare energiebronnen en de invoering van emissiearme landbouwtechnieken, onder meer voor veeteelt, mest en meststoffenbeheer.
Klimaat: Over het algemeen is de klimaatwetgeving in de hele EU goed ten uitvoer gelegd. Het is nu belangrijk om overeenstemming te bereiken over het pakket maatregelen om het in de klimaatwet voor 2030vastgestelde streefcijfer van -55 % te halen en deze maatregelen uit te voeren. De adaptatie-inspanningen in elke lidstaat en op EU-niveau moeten echter worden opgevoerd om het hoofd te kunnen bieden aan de harde realiteit van toenemende klimaateffecten. Passende maatregelen om de door het klimaat veroorzaakte schade te voorkomen en/of tot een minimum te beperken, brengen aanzienlijke economische, ecologische en sociale voordelen met zich mee.

Elementen die de uitvoering vergemakkelijken (enablers)

Veel lidstaten moeten ervoor zorgen dat er meer financiering beschikbaar is om de investeringsbehoeften voor alle milieudoelstellingen en -prioriteiten te dekken. In deze EIR wordt voor het eerst voor elke lidstaat de beschikbare financiering voor de uitvoering van het milieubeleid vergeleken met de investeringsbehoeften. De investeringsbehoeften in de EU om aan de milieudoelstellingen te voldoen, bedragen 110 miljard euro per jaar. Bijna twee derde van het tekort aan milieugerelateerde investeringen houdt verband met de aanpak van algemene verontreiniging en de bescherming en het beheer van waterlichamen.

Aanpassing en versterking van de bestuurlijke capaciteit van de lidstaten is van cruciaal belang voor de naleving en uitvoering van de EU-wetgeving, en het waarborgen van daadwerkelijke toegang tot de rechter op nationaal niveau is van essentieel belang voor de uitvoering van de milieuwetgeving. Dit zijn de pijlers van milieugovernance. De meeste lidstaten kunnen de toegang van het publiek tot de rechter om besluiten, handelingen of nalatigheden aan te vechten nog verbeteren, met name op het gebied van planning met betrekking tot water, natuur en/of luchtkwaliteit. De meeste lidstaten moeten het publiek ook beter informeren over hun recht op toegang tot de rechter.

Waarom is de evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid belangrijk?

De evaluatie van de uitvoering van het milieubeleid (Environmental Implementation Review, EIR) helpt de lidstaten om een milieubeleid te voeren dat de menselijke gezondheid beschermt, de natuur in stand houdt en de lucht, het water en de bodem schoon houdt.

De EIR is een rapportage-instrument dat een aanvulling vormt op de milieuwetgeving van de EU. De Commissie bevordert de uitvoering van de EU-milieuwetgeving door middel van technische ondersteuning, richtsnoeren, EU-financiering en, waar nodig, het inleiden van inbreukprocedures die tot aanzienlijke boetes kunnen leiden. De Commissie werkt in het kader van de EIR, die als preventief instrument fungeert, samen met de lidstaten om hen in staat te stellen het milieubeleid en de milieuvoorschriften beter toe te passen. Op die manier kunnen oplossingen worden gevonden om ervoor te zorgen dat de EU-milieuwetgeving volledig wordt nageleefd.

De EIR is ook nuttig voor burgers en belanghebbenden. Zij brengt het belang van de uitvoering van de milieuvoorschriften en de voornaamste uitdagingen onder de aandacht. De EIR biedt daarnaast nuttige informatie om betrokkenen te helpen actie te ondernemen om de menselijke gezondheid en het milieu in de hele EU te beschermen door ervoor te zorgen dat de bevoegde autoriteiten de bestaande milieuvoorschriften correct toepassen.

Hoe groot is de kloof tussen de milieuwetgeving en de uitvoering ervan?

Over het algemeen wordt de milieu- en klimaatwetgeving in de hele EU goed uitgevoerd, maar om de negatieve gevolgen van de klimaatverandering, het verlies aan biodiversiteit en de vervuiling tegen te gaan, moet elke lidstaat veel meer inspanningen doen om de gezamenlijk overeengekomen regels na te leven.

Op het gebied van de circulaire economie en afvalbeheerbestaan er grote verschillen tussen de lidstaten wat de circulariteitspercentages en de hulpbronnenproductiviteit betreft. Ook het voorkomen en goed beheren van afval blijft een grote uitdaging. 17 van de 27 lidstaten moeten maatregelen nemen om het gebruikspercentage van circulaire materialen te verhogen en 20 lidstaten moeten nog nationale en/of regionale afvalbeheerplannen en afvalpreventieprogramma's aannemen. Overmatig storten van afval of niet-conforme stortplaatsen zijn nog steeds een groot probleem in de EU: momenteel lopen er tegen twaalf lidstaten inbreukprocedures.

De biodiversiteit blijft achteruitgaan in de EU. De overgrote meerderheid van de lidstaten (25) moet de aanwijzing van Natura 2000-gebieden nog voltooien en de doelstellingen en maatregelen voor instandhouding vaststellen die nodig zijn om een gunstige staat van instandhouding van beschermde habitats en soorten te bereiken. Dit zijn belangrijke instrumenten om ons milieu te beschermen.

Luchtverontreiniging blijft de gezondheid van Europeanen schaden, aangezien de grenswaarden voor gevaarlijke stoffen (fijnstof en stikstofdioxide) nog steeds worden overschreden. De Commissie behandelt bijgevolg momenteel inbreukprocedures tegen 18 lidstaten. Elk van de 27 lidstaten moet meer inspanningen leveren om de neerwaartse emissietrends van luchtverontreinigende stoffen te handhaven, of een opwaartse trend om te buigen, en de nadelige gevolgen van luchtverontreiniging op de gezondheid en de economie te verminderen.

De vooruitgang in de richting van een goede toestand van de waterlichamen verloopt over het algemeen traag. De uitvoering van de regels voor drinkwater is in een aantal landen nog steeds een punt van zorg. In 19 lidstaten wordt afvalwater niet naar behoren behandeld voordat het in het milieu wordt geloosd. Die lidstaten worden aan handhavingsmaatregelen van de Commissie onderworpen.

De inspanningen voor aanpassing aan de klimaatverandering moeten in elk land en op EU-niveau dringend worden opgevoerd.

Inbreuken op het EU-milieurecht vormen het grootste deel van de door de Europese Commissie behandelde zaken — ongeveer 20 % van het totaal. We moeten het tij keren en deze kloof dringend dichten. Dit is mogelijk door gevolg te geven aan de specifieke aanbevelingen in de EIR-landenrapporten en door de in de EIR-mededeling aangehaalde onderliggende oorzaken van de gebrekkige uitvoering aan te pakken.

Een correcte en volledige uitvoering van het milieubeleid en de milieuwetgeving van de EU beschermt de menselijke gezondheid, houdt een gezond milieu in stand en voorkomt onnodige economische kosten (55 miljard euro per jaar volgens een studie uit 2019). Door de kloof te dichten tussen wat op EU-niveau wordt beslist en wat daadwerkelijk wordt uitgevoerd, wordt ook een gelijk speelveld voor bedrijven gehandhaafd en worden kansen voor sociale en technologische innovaties en economische ontwikkeling gecreëerd.

Hoe ondersteunt de Commissie de lidstaten bij de uitvoering van de EU-milieuwetgeving?

De Commissie biedt de lidstaten technische en financiële ondersteuning, onder andere door middel van:

het TAIEX-EIR-peer-to-peer-programma: dit programma vergemakkelijkt de uitwisseling van kennis tussen milieuautoriteiten en de dialoog tussen lidstaten over uitdagingen op het gebied van de uitvoering. Het biedt ondersteuning op maat aan nationale autoriteiten die het milieubeleid en de milieuwetgeving uitvoeren. Via dit instrument biedt de Commissie financiële ondersteuning voor missies van deskundigen, studiebezoeken en workshops;
de gids over milieufinanciering: deze gids bevat een overzicht van de beschikbare financieringsmogelijkheden van de EU. Financiering is cruciaal voor het succes van milieuprojecten en EU-fondsen helpen om de investeringskloof in de lidstaten te dichten. De gids geeft informatie over programma's zoals LIFE, het financieringsinstrument van de EU voor het milieu en klimaatactie;
het instrument voor technische ondersteuning: dit instrument biedt technische ondersteuning bij het uitdenken en uitvoeren van hervormingen in de lidstaten. Deze ondersteuning is vraaggestuurd en wordt op een groot aantal beleidsterreinen verleend, onder meer wat de uitvoering van de EU-milieuwetgeving betreft;
de EIR-deskundigengroep: de groep bestaat uit lidstaten en belanghebbenden en komt tweemaal per jaar bijeen om de vooruitgang met betrekking tot de EIR en de vergroening van het Europees Semester te bespreken.

Daarnaast vergemakkelijken de landendialogen in het kader van de EIR de communicatie tussen regeringen en overheden en andere belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld, op basis van de bevindingen van de EIR. Het is aan de nationale autoriteiten om de dialoog op gang te brengen. De Commissie moedigt deze uitwisselingen sterk aan om oplossingen te vinden voor de in de EIR-rapporten genoemde uitdagingen. De Commissie heeft richtsnoeren voor het organiseren van EIR-dialogen gepubliceerd