Veilige, concurrerende en betaalbare energie voor iedereen te waarborgen : welke zijn de récente voortuitgangen van de EU ?

Op 11 september heeft de Commissie het verslag over de stand van de energie-unie 2024 gepubliceerd, waarin wordt beschreven hoe de EU tijdens haar mandaat het hoofd heeft geboden aan ongekende uitdagingen in het energiebeleid, de EU heeft voorzien van een regelgevingskader voor het nastreven van de transitie naar schone energie en de basis heeft gelegd voor hernieuwde economische groei en

Cruciaal is dat de EU de afgelopen jaren erin is geslaagd het hoofd te bieden aan kritieke risico's voor haar energievoorzieningszekerheid, de energiemarkt en -prijzen opnieuw onder controle te krijgen en de transitie naar klimaatneutraliteit te versnellen:

• De opwekking van hernieuwbare energie doorbreekt nieuwe capaciteitsgegevens. In de eerste helft van 2024 was de helft van de elektriciteitsopwekking in de EU afkomstig uit hernieuwbare bronnen.
• Het aandeel van Russisch gas in de EU-invoer daalde van 45 % in 2021 tot 18 % in juni 2024, terwijl de invoer van betrouwbare partners zoals Noorwegen en de VS is toegenomen.
• Tussen augustus 2022 en mei 2024 hebben we de vraag naar gas met 138 miljard kubieke meter verminderd.
• De EU heeft haar doelstelling van 90 % voor de winteropslag van gas op 19 augustus 2024 bereikt, ruim vóór de deadline van 1 november.
• De energieprijzen zijn stabieler en blijven aanzienlijk onder de piekniveaus van de energiecrisis van 2022.
• De broeikasgasemissies van de EU zijn tussen 1990 en 2022 met 32,5 % gedaald, terwijl de economie van de EU in dezelfde periode met ongeveer 67 % is gegroeid.
• Op internationaal niveau leidde de EU het wereldwijde initiatief om de capaciteit voor hernieuwbare energie te verdrievoudigen en de verbeteringen van de energie-efficiëntie te verdubbelen als onderdeel van de transitie naar fossiele brandstoffen, dat door alle partijen tijdens de COP28 in Dubai werd goedgekeurd.

Er is aanzienlijke vooruitgang geboekt op het gebied van hernieuwbare energie. Windenergie heeft gas ingehaald om na kernenergie de op één na grootste bron van elektriciteit in de EU te worden, en tegen de eerste helft van 2024 genereerde hernieuwbare energie 50 % van de elektriciteit in de EU. In 2022 heeft het primaire energieverbruik van de EU zijn neerwaartse trend hersteld, met een daling van 4,1 %. Niettemin moeten de inspanningen op het gebied van energie-efficiëntie verder worden opgevoerd, wil de EU de doelstelling van een vermindering van het eindenergieverbruik met 11,7 % tegen 2030 halen. Er is verdere verbetering nodig, niet in de laatste plaats wat betreft de elektrificatie van verwarmingsapparatuur over de hele linie en het renovatietempo van gebouwen. Er zijn meer inspanningen nodig om de hoge energieprijzen aan te pakken. Dit is van cruciaal belang om het concurrentievermogen van de EU-industrie te verbeteren en de investeringen in de geïntegreerde infrastructuurnetwerken van Europa, die essentieel zijn voor de elektrificatie van de Europese economie, te versnellen.

In het verslag wordt eraan herinnerd dat alle lidstaten hun definitieve geactualiseerde nationale energie- en klimaatplannen zo snel mogelijk moeten indienen om ervoor te zorgen dat de energie- en klimaatdoelstellingen voor 2030 collectief worden verwezenlijkt. Uit de beoordeling van de in december 2023 gepubliceerde ontwerpen van geactualiseerde nationale energie- en klimaatplannen blijkt dat de lidstaten een stap in de goede richting hebben gezet, maar dat dit nog niet volstaat om de netto-uitstoot van broeikasgassen tegen 2030 met ten minste 55 % te verminderen en dat zij rekening moeten houden met de aanbevelingen van de Commissie voor hun definitieve plannen.

Op 11 september 2011 heeft de Commissie ook een verslag gepubliceerd over de werking van de verordening inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie, waarin wordt geconcludeerd dat de verordening een belangrijke rol speelt om de EU op koers te houden om haar doelstellingen voor 2030 te halen door de planning en rapportage coherenter, meer geïntegreerd en eenvoudiger te maken.

Nieuwe en opkomende uitdagingen zullen in de toekomst moeten worden aangepakt, zoals de huidige ambitiekloof op het gebied van hernieuwbare energie en energie-efficiëntiestreefcijfers, de toename van energiearmoede, het verschil in energieprijzen ten opzichte van andere mondiale concurrenten en het risico van nieuwe strategische kritieke afhankelijkheden. Zij vereisen een doortastend beleidsantwoord en een stapsgewijze verandering van de inspanningen op het niveau van de EU en de lidstaten, door middel van meer coördinatie, marktintegratie en gezamenlijk optreden.

De EU is Oekraïne blijven steunen in het licht van de aanhoudende Russische aanvallen op zijn energiesysteem. De synchronisatie van de Oekraïense en Moldavische netten met het continentale Europese netwerk heeft bijgedragen tot de stabilisering van het elektriciteitssysteem van Oekraïne en de capaciteit voor de uitwisseling van elektriciteit bedraagt nu 1,7 GW voor commerciële handel. Het stelt Oekraïne ook in staat te profiteren van noodinvoer. Op 31 juli 2024 was meer dan 40 % van alle donaties van de lidstaten bestemd voor de energiesector, waarbij de totale bijdrage van het Uniemechanisme voor civiele bescherming wordt geraamd op meer dan 900 miljoen EUR. Het energiesteunfonds voor Oekraïne (UESF) heeft tegen juni 500 ook meer dan 2024 miljoen EUR gemobiliseerd. Daarnaast zal de faciliteit voor Oekraïne van 50 miljard EUR consistente financiering verstrekken om het herstel en de duurzame economische groei van Oekraïne tot 2027 te ondersteunen

Verbetering van de energiezekerheid en het concurrentievermogen

EU-fabrikanten worden geconfronteerd met toenemende concurrentie op het gebied van nettonultechnologieën op mondiale en binnenlandse markten. In het verslag wordt gewezen op het belang van de verordening voor een nettonulindustrie en de verordening kritieke grondstoffen, naast de hervorming van de opzet van de elektriciteitsmarkt om deze uitdagingen het hoofd te bieden. In het verslag van vandaag wordt ook erkend dat moet worden voortgebouwd op partnerschappen met de industrie om de ontwikkeling van nettonultechnologieën te versnellen en de productiebasis van de EU te versterken. Industriële allianties zoals de Europese alliantie voor batterijen, de Europese alliantie voor schone waterstof, de alliantie voor de zonne-energiesector, de industriële alliantie voor de waardeketen van hernieuwbare en koolstofarme brandstoffen en de alliantie voor kleine modulaire reactoren zullen een belangrijke rol spelen. De dialogen van de Commissie over schone transitie met het bedrijfsleven en de sociale partners zullen de uitvoering van de Europese Green Deal ondersteunen.

Het Innovatiefonds, met een geraamde begroting van ongeveer 40 miljard EUR tot 2030, speelt ook een cruciale rol. De Europese waterstofbank, die wordt gefinancierd uit het EU-ETS-innovatiefonds, is operationeel en heeft een eerste succesvolle ronde van EU-veilingen gehouden waarbij bijna 720 miljoen EUR is toegekend aan 7 projecten op het gebied van hernieuwbare waterstof in Europa.

Consumenten mondiger maken bij de schone transitie

Met nieuwe wetgeving inzake de energiemarkt, zoals de hervormde opzet van de elektriciteitsmarkt, zullen de meest kwetsbaren beter worden beschermd tegen afsluiting. In geval van een aardgasprijscrisis kunnen de lidstaten maatregelen nemen om consumenten te beschermen en de toegang tot betaalbare energie en essentiële sociale diensten te waarborgen. Dit omvat onder meer interventies in de prijsstelling op detailhandelsniveau om consumenten te beschermen tegen buitensporig hoge prijzen.

Het sociaal klimaatfonds zal ook een belangrijk instrument zijn om voor 2026-86.7 ten minste 2032 miljard EUR vrij te maken, gefinancierd uit ETS-inkomsten en ten minste 25 % medefinanciering door de lidstaten. Het fonds zal structurele maatregelen en investeringen ondersteunen in renovaties op het gebied van energie-efficiëntie, toegang tot betaalbare en energie-efficiënte woningen, schone verwarming en koeling en de integratie van hernieuwbare energie, alsook in emissievrije en emissiearme mobiliteit en emissievrij en emissiearm vervoer. Er is ook een optie om tijdelijke rechtstreekse inkomenssteun te verlenen.

Achtergrond

Dit verslag wordt elk jaar gepubliceerd om de balans op te maken van de vorderingen van de EU bij de verwezenlijking van de doelstellingen van de energie-unie. Naar aanleiding van het verslag over de stand van de energie-unie van vorig jaar, waarin wordt ingegaan op de uitdagingen en verwezenlijkingen in de periode 2020-2023, wordt in het verslag van dit jaar een update gegeven over de wijze waarop de EU met succes heeft gereageerd op ongekende ontwikkelingen en uitdagingen in het laatste jaar van het mandaat van deze Commissie.

Uit het eerste deel van het verslag blijkt hoe de hoge energie- en klimaatambitie in het kader van de Europese Green Deal de basis vormde voor de crisisresponsstrategie van de EU en het REPowerEU-plan. Het bevat ook maatregelen om het concurrentievermogen van de Europese industrie te versterken. In het tweede deel wordt de stand van zaken met betrekking tot de uitvoering van de energie-unie in al haar vijf dimensies geanalyseerd: (1) veiligheid, solidariteit en vertrouwen; (2) een volledig geïntegreerde interne energiemarkt; (3) energie-efficiëntie; (4) klimaatactie en het koolstofvrij maken van de economie; en (5) onderzoek, innovatie en concurrentievermogen. Het verslag van dit jaar gaat vergezeld van een bijlage met informatie over vrijwillige en nationale regelingen voor bio-energie in de lidstaten.

Voor meer informatie

Verslag over de stand van de energie-unie 2024

Factsheet Verslag over de stand van de energie-unie 2024

Bijlage over bio-energie

Stand van de energie-unie 2024 — landenfiches

Webpagina over het verslag over de stand van de energie-unie (met alle documenten en verslagen)

Verslag over de werking van de verordening inzake de governance van de energie-unie en van de klimaatactie

Webpagina over de energie-unie

REPowerEU-plan

Nationale energie- en klimaatplannen

Uitvoering van de Europese Green Deal