De Green Deal: baanbrekende voorstellen om de natuur in Europa tegen 2050 te herstellen en het gebruik van pesticiden tegen 2030 te halveren

Temps de lecture: 15 min |23 juni 2022 à 14:49

Op 22 juni 2022 heeft de Commissie baanbrekende voorstellen aangenomen om beschadigde ecosystemen te herstellen en de natuur in heel Europa terug te brengen, van landbouwgrond en zeeën tot bossen en stedelijke omgevingen.
De Commissie stelt ook voor het gebruik en risico van chemische pesticiden tegen 2030 met 50 % te verminderen. Dit zijn de belangrijkste wetgevingsvoorstellen die nu zullen volgen op de biodiversiteitsstrategie en de “van boer tot bord”-strategie, en die zullen bijdragen tot de veerkracht en de continuïteit van de voedselvoorziening in de EU en de rest van de wereld.

Achtergrond

Gezonde en veerkrachtige ecosystemen vormen de ruggengraat van ons welzijn en onze welvaart en zorgen voor voedsel, schoon water, koolstofputten en bescherming tegen natuurrampen, ook tegen de natuurrampen die het gevolg zijn van de klimaatverandering. Meer dan de helft van het mondiale bbp is afhankelijk van de natuur en de diensten die zij levert, en meer dan 75 % van de mondiale soorten voedselgewassen zijn afhankelijk van bestuiving door dieren.

Ondanks het belang ervan gaat de natuur van Europa er alarmerend op achteruit: meer dan 80 % van de habitats verkeert in slechte staat. Waterrijke gebieden, veengebieden, graslanden en duinhabitats zijn het zwaarst getroffen. In West-, Midden- en Oost-Europa zijn de waterrijke gebieden sinds 1970 met 50 % gekrompen. 71 % van de vispopulaties en 60 % van de amfibiepopulaties zijn de afgelopen tien jaar gedaald. Tussen 1997 en 2011 was het verlies aan biodiversiteit goed voor een jaarlijks verlies van naar schatting 3,5 à 18,5 biljoen EUR.

Uit de effectbeoordeling voor de wet inzake natuurherstel is gebleken dat de voordelen van natuurherstel ruimschoots opwegen tegen de kosten. De economische voordelen van het herstel van veengebieden, moerasgebieden, bossen, heide en struikgewas, graslanden, rivieren, meren, mariene en alluviale habitats en waterrijke kustgebieden worden acht keer hoger geraamd dan de kosten.

Het voorstel voor een duurzaam gebruik van pesticiden vervangt Richtlijn 2009/128/EG inzake duurzaam gebruik, die tot doel had een duurzaam gebruik van pesticiden in de EU tot stand te brengen door de risico's en effecten van pesticidengebruik op de menselijke gezondheid en het milieu te verminderen en het gebruik van geïntegreerde gewasbescherming te bevorderen. De belangrijkste maatregelen in de richtlijn hadden betrekking op het opleiden van gebruikers en distributeurs, het inspecteren van apparatuur voor de toepassing van pesticiden, het verbieden van sproeien vanuit de lucht en het beperken van het gebruik van pesticiden in gevoelige gebieden. In verschillende verslagen werd gewezen op tekortkomingen in de uitvoering van de richtlijn, met als gevolg dat het gebruik en het risico van pesticiden onvoldoende werden verminderd.

Burgers uit heel Europa en uit verschillende lagen van de bevolking hebben tijdens de Conferentie over de toekomst van Europa een “drastische vermindering van chemische pesticiden en meststoffen in alle soorten landbouwbedrijven” en “de ontwikkeling van duurzame landbouw, met inbegrip van respect voor de natuur en de werknemers” aanbevolen. Met het pakket van vandaag gaat de Commissie in op vijf voorstellen en acht specifieke maatregelen die door de burgers zijn aanbevolen.

Enkele reacties van leden van de Commissie:

Frans Timmermans, uitvoerend vicevoorzitter voor de Europese Green Deal: “Wij mensen zijn afhankelijk van de natuur: voor de lucht die we inademen, voor het water dat we drinken, voor het voedsel dat we eten — voor het leven. Onze economie draait ook op de natuur. De klimaat- en biodiversiteitscrisis vormt een bedreiging voor het fundament zelf van ons leven op aarde. We hebben vooruitgang geboekt bij de aanpak van de klimaatcrisis en vandaag voegen we twee wetten toe die een enorme stap voorwaarts betekenen in de aanpak van de dreigende ecocide. Als we de natuur herstellen, kan zij blijven zorgen voor schone lucht, water en voedsel, en kunnen we ons beschermen tegen de ergste gevolgen van de klimaatcrisis. Door het gebruik van pesticiden terug te dringen, dragen we ook bij tot het herstel van de natuur. Bovendien beschermen we op die manier de mensen die met deze chemische stoffen werken.”

Virginijus Sinkevičius, commissaris voor Milieu, Oceanen en Visserij: “De Europeanen zijn duidelijk: zij willen dat de EU optreedt ten behoeve van de natuur en haar opnieuw aanwezig maakt in hun leven. De wetenschappers zijn duidelijk: er is geen tijd te verliezen, de kans die we nog hebben om te handelen, is bijna voorbij. En financieel is het ook duidelijk: elke euro die aan natuurherstel wordt besteed, brengt minstens acht euro op. Dit is waar dit baanbrekende voorstel om gaat, het herstel van de biodiversiteit en de ecosystemen, zodat we samen met de natuur kunnen leven en gedijen. Het is een wet voor alle mensen in Europa en voor de komende generaties, voor een gezonde planeet en een gezonde economie. Het is de eerste wet in zijn soort wereldwijd, en wij hopen dat zij op de komende COP15 als inspiratiebron kan dienen voor een grote internationale inzet voor de bescherming van de biodiversiteit.”

Stella Kyriakides, commissaris voor Gezondheid en Voedselveiligheid: “Het is tijd om van koers te veranderen over hoe we pesticiden in de EU gebruiken. Het gaat om de gezondheid van onze burgers en onze planeet. Met dit voorstel komen we tegemoet aan de verwachtingen van onze burgers en aan de verbintenissen die we zijn aangegaan in het kader van de “van boer tot bord”-strategie om een duurzamer en gezonder voedselproductiesysteem op te bouwen. We moeten het gebruik van chemische pesticiden verminderen om onze bodem, onze lucht en ons voedsel en uiteindelijk de gezondheid van onze burgers te beschermen. Voor het eerst zullen we het gebruik van pesticiden in openbare tuinen en speeltuinen verbieden, zodat we in ons dagelijks leven veel minder aan dergelijke producten zullen worden blootgesteld. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid zal de landbouwers gedurende een periode van 5 jaar financieel ondersteunen om alle kosten van de nieuwe regels te dekken. Niemand zal aan zijn lot worden overgelaten.”

Wet inzake natuurherstel om de schade aan de Europese natuur tegen 2050 te herstellen

De voorgestelde wet inzake natuurherstel is een belangrijke stap om de instorting van ecosystemen te vermijden en de ergste gevolgen van de klimaatverandering en het biodiversiteitsverlies te voorkomen. Het herstel van de waterrijke gebieden, rivieren, bossen, graslanden, mariene ecosystemen en stedelijke milieus in de EU en de soorten die zij herbergen, is een cruciale en kosteneffectieve investering: het is een investering in onze voedselzekerheid, in klimaatbestendigheid, gezondheid en welzijn.

De Commissie stelt op 22 juni 2022 de allereerste wetgeving voor die expliciet gericht is op het herstel van de natuur in Europa, op het herstel van de 80 % Europese habitats die in slechte staat verkeren, en op het terugbrengen van de natuur naar alle ecosystemen: van bossen en landbouwgrond tot mariene, zoetwater- en stedelijke ecosystemen. In het kader van dit voorstel voor een wet inzake natuurherstel zullen voor elke lidstaat juridisch bindende doelstellingen voor natuurherstel in verschillende ecosystemengelden, die de bestaande wetgeving aanvullen. Het doel is om tegen 2030 voor ten minste 20 % van de land- en zeegebieden van de EUmaatregelen voor natuurherstel in te voeren en dit tegen 2050 uiteindelijk uit te breiden tot alle ecosystemen die herstel behoeven.

De wet zal bestaande ervaringen met natuurherstelmaatregelen zoals rewilding, het herplanten van bomen, het vergroenen van steden en infrastructuur of het verwijderen van vervuiling zodat de natuur zich kan herstellen, opschalen. Natuurherstel is niet gelijk aan natuurbescherming en leidt niet automatisch tot meer beschermde gebieden. Hoewel natuurherstel ook in beschermde gebieden noodzakelijk is vanwege hun steeds slechtere toestand, hoeven niet alle herstelde gebieden beschermde gebieden te worden. De meeste daarvan zelfs niet, omdat natuurherstel economische activiteiten niet uitsluit. Herstel gaat erover in harmonie met de natuur te leven en te produceren door overal meer biodiversiteit terug te brengen, ook in gebieden waar economische activiteiten plaatsvinden, zoals beheerde bossen, landbouwgrond en steden.

Herstel houdt nauw verband met en komt ten goede aan alle geledingen van de samenleving. Het moet plaatsvinden in een inclusief proces en heeft bijzonder positieve gevolgen voor degenen die voor hun levensonderhoud rechtstreeks afhankelijk zijn van een gezonde natuur, zoals landbouwers, bosbouwers en vissers. Elke euro die in natuurherstel wordt geïnvesteerd, creëert een economische waarde van 8 tot 38 EUR dankzij ecosysteemdiensten die de voedselzekerheid, het ecosysteem, de klimaatbestendigheid en -mitigatie en de menselijke gezondheid ondersteunen. Door te investeren in natuurherstel komt er meer de natuur in onze landschappen en in ons dagelijks leven, en dit heeft aantoonbare voordelen voor de gezondheid en het welzijn en heeft culturele en recreatieve waarde.

In de wet inzake natuurherstel worden hersteldoelstellingen en -verplichtingen vastgesteld voor een breed scala van ecosystemen op het land en op zee. Ecosystemen met het grootste potentieel om koolstof te verwijderen en op te slaan en de gevolgen van natuurrampen zoals overstromingen te voorkomen of te beperken, zijn topprioriteit. De nieuwe wet bouwt voort op bestaande wetgeving, maar bestrijkt alle ecosystemen in plaats van beperkt te blijven tot de habitatrichtlijn en beschermde Natura 2000-gebieden. Het doel is om tegen 2030 alle natuurlijk en semi-natuurlijke ecosystemen op weg te helpen naar herstel. Hiervoor zal aanzienlijke EU-financiering worden vrijgemaakt: in het kader van het huidige meerjarig financieel kader zal ongeveer 100 miljard euro beschikbaar zijn voor uitgaven op het gebied van de biodiversiteit, met inbegrip van herstel.

De voorgestelde doelstellingen omvatten:

de afname van de bestuiverpopulaties tegen 2030 ombuigen en daarna deze populaties vergroten;
tegen 2030 geen nettoverlies aan groene stedelijke ruimten, tegen 2050 een toename daarvan met 5 %, een boomkroonbedekking van ten minste 10 % in elke Europese agglomeratie, stad en voorstad, en een nettowinst van groene ruimte die in gebouwen en infrastructuur is geïntegreerd;
in landbouwecosystemen: een algemene toename van de biodiversiteit en een positieve trend voor graslandvlinders, akker- en weidevogels, organische koolstof in minerale akkerbodems en landschapselementen met een grote diversiteit op landbouwgrond;
het herstel en de herbevochtiging van gedraineerde veengebieden die voor de landbouw worden gebruikt en in turfwinningsgebieden;
in bosecosystemen: een algemene toename van de biodiversiteit en een positieve trend op het gebied van bosconnectiviteit, dood hout, het aandeel bossen van ongelijkjarige leeftijd, bosvogels en voorraden organische koolstof;
het herstel van mariene habitats zoals zeegrassen of sedimentbodems, en het herstel van de habitats van iconische mariene soorten zoals dolfijnen en bruinvissen, haaien en zeevogels;
het verwijderen van rivierbarrières zodat tegen 2030 ten minste 25 000 km aan rivieren wordt omgevormd tot vrij stromende rivieren.

Om de doelstellingen te helpen verwezenlijken en tegelijkertijd flexibiliteit te behouden voor de nationale omstandigheden, zou de verordening de lidstaten ertoe verplichten om samen met wetenschappers, belanghebbenden en het publiek nationale herstelplannen te ontwikkelen. Er zijn specifieke regels inzake governance (monitoring, beoordeling, planning, rapportage en handhaving) — die ook de beleidsvorming op nationaal en Europees niveau zouden verbeteren zodat wordt gewaarborgd dat de autoriteiten de aanverwante kwesties van biodiversiteit, klimaat en bestaansmiddelen mee in overweging nemen.

Het voorstel brengt een belangrijk onderdeel van de Europese Green Deal in de praktijk: de biodiversiteitsstrategie voor 2030, waarin Europa zich ertoe verbindt het goede voorbeeld te geven bij het omkeren van het biodiversiteitsverlies en het herstellen van de natuur. Dat is de belangrijkste bijdrage van de EU aan de lopende onderhandelingen over een mondiaal biodiversiteitskader voor de periode na 2020dat tijdens de COP15 van het Verdrag inzake biologische diversiteit in Montreal van 7 tot en met 15 december dit jaar moet worden aangenomen.

Strenge regels om het gebruik van chemische pesticiden terug te dringen en te zorgen voor duurzamere voedselsystemen tegen 2030

In dezelfde geest zullen de nieuwe regels inzake chemische pesticiden de ecologische voetafdruk van het voedselsysteem van de EU verkleinen, de gezondheid en het welzijn van burgers en werknemers in de landbouw beschermen en de economische verliezen helpen beperken die we nu al lijden als gevolg van de achteruitgang van de bodemgezondheid en het door pesticiden veroorzaakte verlies van bestuivers.

Met het voorstel van vandaag om het gebruik van chemische pesticiden terug te dringen wordt onze belofte om het verlies aan biodiversiteit in Europa een halt toe te roepen, in daden omgezet. Het voorstel zal bijdragen tot de opbouw van duurzame voedselsystemen in overeenstemming met de Europese Green Deal en de “van boer tot bord”-strategie, en tegelijkertijd zorgen voor duurzame voedselzekerheid en onze gezondheid beschermen.

Wetenschappers en burgers maken zich steeds meer zorgen over het gebruik van pesticiden en de opstapeling van residuen en metabolieten daarvan in het milieu. In het eindverslag van de Conferentie over de toekomst van Europa hebben de burgers specifiek gevraagd om het gebruik en de risico's van pesticiden aan te pakken. De huidige regelsvan de richtlijn duurzaam gebruik van pesticiden zijn echter te zwakgebleken en zijn ongelijk uitgevoerd. Ook is onvoldoende vooruitgang geboekt met het gebruik van geïntegreerde gewasbescherming en andere alternatieve benaderingen. Chemische pesticiden schaden de menselijke gezondheid en leiden tot een achteruitgang van de biodiversiteit in landbouwgebieden. Zij verontreinigen de lucht, het water en het milieu in bredere zin. De Commissie stelt daarom duidelijke en bindende regels voor:

wettelijk bindende doelstellingen op EU- en nationaal niveauom het gebruik en risico van chemische pesticiden en het gebruik van gevaarlijkere pesticiden tegen 2030 met 50 % te verminderen. De lidstaten stellen hun eigen nationale reductiedoelstellingen vast binnen vastgestelde parameters om ervoor te zorgen dat de doelstellingen voor de hele EU worden gehaald. Strikte nieuwe regels voor milieuvriendelijke plaagbestrijding: nieuwe maatregelen zullen waarborgen dat alle landbouwers en andere professionele gebruikers van pesticiden geïntegreerde gewasbescherming toepassen, waarbij eerst alternatieve milieuvriendelijke methoden voor plaagpreventie en -bestrijding moeten worden overwogen voordat chemische pesticiden als laatste redmiddel kunnen worden gebruikt. De maatregelen omvatten ook een verplichting voor landbouwers en andere professionele gebruikers om gegevens over het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen bij te houden. Daarnaast moeten de lidstaten gewasspecifieke regels vaststellen waarin wordt aangegeven welke alternatieven moeten worden gebruikt in plaats van chemische pesticiden;
een verbod op alle pesticiden in kwetsbare gebieden. Het gebruik van alle pesticiden wordt verboden op plaatsen als stedelijke groene gebieden, waaronder openbare parken of tuinen, speeltuinen, scholen, recreatie- of sportterreinen, openbare paden en beschermde gebieden overeenkomstig Natura 2000 en in alle ecologisch kwetsbare gebieden die voor bedreigde bestuivers in stand moeten worden gehouden. Door deze nieuwe regels zullen chemische pesticiden waaraan we in ons dagelijks leven worden blootgesteld, uit onze buurt verdwijnen.

Met het voorstel wordt de bestaande richtlijn omgezet in eenverordening die rechtstreeks van toepassing zal zijn in alle lidstaten. Hiermee pakken we een hardnekkig probleem van de afgelopen tien jaar aan: de zwakke en ongelijke toepassing van de bestaande regels. De lidstaten moeten bij de Commissie gedetailleerde jaarlijkse voortgangs- en uitvoeringsverslagenindienen.

Ondersteuning van de transitie:

Een pakket belangrijke beleidsmaatregelen zal landbouwers en andere gebruikers ondersteunen bij de overgang naar duurzamere voedselproductiesystemen, waaronder:

nieuwe regels van het gemeenschappelijk landbouwbeleid om ervoor te zorgen dat de landbouwers gedurende een overgangsperiode van vijf jaar worden vergoed voor alle kostenin verband met de uitvoering van de nieuwe regels;
krachtiger optreden ter vergroting van het scala aan op de markt beschikbare biologische alternatieven en alternatieven met een laag risico;
onderzoek en ontwikkeling in het kader van de Horizon-programma's van de EU ter ondersteuning van nieuwe technologieën en technieken, met inbegrip van precisielandbouw; en

een actieplan voor biologische productie om de doelstellingen van de “van boer tot bord”-strategie voor pesticiden te verwezenlijken.

De transitie zal ook worden ondersteund door het voorstel inzake gegevens over de duurzaamheid van landbouwbedrijven en door marktontwikkelingen met betrekking tot precisielandbouw, zoals sproeiers die gebruikmaken van geolocatietechnieken en plaagherkenningstechnieken.

Wereldwijd resultaten boeken

In overeenstemming met haar beleid voor duurzaam gebruik van pesticiden zal de Commissie binnenkort voor het eerst een maatregel voorstellen waarmee zij haar belofte nakomt om rekening te houden met mondiale milieuoverwegingen in haar besluitvorming over maximumresidugehalten in levensmiddelen. Ingevoerde levensmiddelen die meetbare residuen van verboden stoffen bevatten, zullen op termijn niet meer in de EU in de handel kunnen worden gebracht. Dit zal bijdragen tot een positieve spiraal en derde landen aanmoedigen om het gebruik van deze pesticiden, die reeds in de EU verboden zijn, ook te beperken of te verbieden.

Concreet zal de Commissie binnenkort overleggen met de lidstaten en derde landen over een maatregel om de residuen van thiamethoxam en clothianidin, twee stoffen waarvan bekend is dat zij een aanzienlijke bijdrage leveren aan de wereldwijde afname van bestuivers, tot nul terug te brengen. Dit zijn stoffen die niet langer in de EU zijn goedgekeurd. Wanneer de maatregel wordt vastgesteld, mogen ingevoerde levensmiddelen die meetbare residuen van deze twee stoffen bevatten, na bepaalde overgangsperioden niet meer in de EU in de handel worden gebracht.

Volgende stappen

Beide voorstellen zullen nu worden besproken door het Europees Parlement en de Raad, overeenkomstig de gewone wetgevingsprocedure. Na goedkeuring zullen de gevolgen in de praktijk geleidelijk zijn: tegen 2030 moeten de maatregelen inzake natuurherstel zijn ingevoerd, en de streefdoelen voor pesticidengebruik moeten tegen 2030 gehaald zijn

Als zodanig is er geen rechtstreeks verband met de onmiddellijke gevolgen van de Russische aanvalsoorlog tegen Oekraïne. Met deze voorstellen zal de weerbaarheid en voedselzekerheid van Europa op middellange termijn worden versterkt, omdat de populaties van bestuivers gezonder en talrijker zullen worden, de bodemerosie zal afnemen en de waterretentie zal verbeteren: ons natuurlijke milieu zal schoner worden en steeds minder giftige stoffen bevatten. Het zal ook de afhankelijkheid van landbouwers van dure productiemiddelen zoals chemische pesticiden, verminderen en betaalbare voeding voor alle Europeanen ondersteunen.