Geopolitieke onzekerheid overschaduwt de economie

Met Trump als katalysator volgen de geopolitieke verschuivingen elkaar de jongste weken snel op met onder meer de dreigende handelsoorlog, Rusland-Oekraïne, de toekomst van de NAVO…

Hieronder een aantal bedenkingen over de recente ontwikkelingen en de mogelijke implicaties daarvan voor onze economie:

De toekomst van de NAVO

De voorbije week kwamen zowel de Amerikaanse vice-president Vance als minister van defensie Hegseth met verklaringen die in Europa hard binnenkwamen. In essentie kwamen die erop neer dat Europa dringend meer op eigen benen moet staan. Dat doet sommigen de toekomst van de NAVO-alliantie in vraag stellen. Hoewel met Trump natuurlijk veel mogelijk is, lijkt dat nog altijd voorbarig. Het meer waarschijnlijke scenario is dat dit een nieuwe poging is om Europa ertoe aan te zetten de uitgaven voor defensie drastisch te verhogen. Amerika dringt daar al lang op aan, maar tot vrij recent trok Europa zich daar al bij al weinig van aan. Voor wie daar nog aan twijfelde, Trump lijkt vastbesloten om daar (eindelijk) verandering in te brengen.

Meer geld voor defensie

De meeste NAVO-lidstaten hebben de jongste jaren inspanningen gedaan om hun defensie-uitgaven op te krikken naar de 2%-doelstelling. Acht NAVO-landen (zeven Europese, waaronder ook België, en Canada) halen nog altijd die doelstelling niet. En meer dan waarschijnlijk wordt die lat vrij binnenkort hoger gelegd (3 of 3,5% van het bbp lijkt realistisch). Vandaag haalt trouwens enkel Polen 3,5% van het bbp.

Het was al lang duidelijk dat Trump zwaar zou inzetten op hogere uitgaven voor defensie. Dat dat nu als een schok binnenkomt, zegt vooral veel over de Europese gelatenheid op het vlak van defensie. Op korte termijn moeten de defensie-uitgaven in Europa fors hoger, allicht vooral met belangrijke bestellingen in de VS. Niettemin wordt het ook belangrijk om de eigen Europese defensie-industrie gevoelig te versterken.

België moet op zoek naar 10 miljard per jaar extra

Het Belgische voorbeeld inzake defensie is pijnlijk sprekend: België haalde nooit de 2%-doelstelling en zit er met 1,3% ook nog vrij ver van. De nieuwe federale regering beloofde in haar regeerakkoord (van minder dan een maand geleden) dat ze tegen 2029 naar die 2% wil. Dat dat sneller zal moeten, kan moeilijk als een verrassing komen. Als we naar een doelstelling van 3% van het bbp moeten, dan betekent dat voor België een dikke 10 miljard per jaar extra voor defensie. Een defensiefonds is daarvoor geen mirakeloplossing, want éénmalige inkomsten kunnen niet duurzaam recurrente uitgaven financieren. Europa zal allicht toelaten om de extra defensie-uitgaven buiten de begroting te houden, maar dan nog moeten de middelen gevonden worden. Anders dreigt de overheidsschuld vrij snel te gaan oplopen. Uiteraard zal dit nog extra druk zetten op onze moeilijke budgettaire situatie.

Russische dreiging

Als de VS en Rusland tot een akkoord komen om de oorlog in Oekraïne te beëindigen waarbij Rusland een deel van het veroverde territorium kan behouden (en dus ‘beloond’ wordt voor de agressie), dan bestaat de vrees dat Poetin zich vrij snel zal richten op andere landen. Dat dat met een nieuwe grootschalige inval zou zijn, is weinig waarschijnlijk. De capaciteit om oorlog te voeren (en te winnen), wordt uiteindelijk in belangrijke mate bepaald door de economische capaciteit. De Russische economie is vandaag even groot als die van de Benelux, en maar iets meer dan een tiende van de Europese economie. Als Europa straks naar defensie-uitgaven van 3% van het bbp gaat, dan komt dat overeen met 600 miljard dollar op jaarbasis. Rusland zit aan zo’n 150 miljard dollar. Ook al valt er met die dollars meer te doen in Rusland (bijvoorbeeld omdat de lonen van Russische militairen lager liggen), illustreert dit toch dat Europa zeker niet weerloos hoeft te zijn.

Een realistischer scenario is dat Rusland vooral doorzet met spionage, sabotage en politieke inmenging. Met de havens, de centrale ligging in Europa, de internationale instellingen en gebrekkige defensiecapaciteit is België op dit vlak extra kwetsbaar. Vooral om ons te beschermen tegen dat soort dreiging zijn dringend extra inspanningen nodig.

Duitse verkiezingen

Zondag trekken de Duitsers naar de stembus. Volgens de peilingen komt er een beleidswissel, waarbij de CDU opnieuw de grootste partij wordt. Het blijft wel afwachten met welke partijen die CDU dan een coalitie kan opzetten, en vooral ook hoe sterk het AfD scoort. Meer dan waarschijnlijk schuift Duitsland op naar een beleid dat iets gunstiger is voor bedrijven. Cruciale vraag wordt of de nieuwe regering afstand neemt van het zeer strakke budgettaire beleid. Via de ‘schwarze Null’ voeren Duitse regeringen al jaren een erg strak budgettair beleid. Dat heeft bijgedragen tot het feit dat de overheidsinvesteringen in Duitsland al jarenlang bij de laagste van Europa horen (samen met België). Onder meer voor defensie, infrastructuur en de duurzame transitie zijn de komende jaren meer uitgaven door de overheid noodzakelijk.

De Duitse economie zit ondertussen al ruim twee jaar in een stagnatie- tot krimpmodus. De economische activiteit nam er met 0,9% af sinds midden 2022. De gedoodverfde kandidaat voor het kanselierschap, Friedrich Merz (CDU), gaf al aan dat Duitsland naar een nieuw economisch model moet. Een combinatie van minder strakke regulering, meer ruimte voor ondernemingen en meer investeringen vanuit de overheid zou de Duitse economie een nieuw elan kunnen geven. Gezien Duitsland een van onze belangrijkste handelspartners blijft, is dat uiteraard ook relevant voor de Vlaamse economie. Afwachten of er een coalitie inzit die daar werk van kan/wil maken.

Afglijden richting handelsoorlog

Een nieuwe week, een nieuw Trump-dreigement met invoerheffingen. Deze week gaat het om een invoerheffing van 25% voor auto’s, halfgeleiders en farmaceutische producten. Vooral dat laatste is relevant voor Vlaanderen. Farma is onze belangrijkste industriële sector. Samen met de chemie is de farma goed voor bijna een kwart van onze uitvoer, en zelfs 60% van onze uitvoer naar de VS. Een verstoring van de internationale handel in farma zou dan ook pijnlijke gevolgen hebben voor de Vlaamse economie. Het blijft afwachten of Trump zijn dreigementen ook effectief hard zal maken, maar de extra onzekerheid van dit soort stop/start-handelsoorlog creëert sowieso al economische schade (onder meer via de impact op investeringsbeslissingen).

China als lachende derde

Terwijl de westerse alliantie tussen de VS en Europa in vraag gesteld wordt, lijkt vooral China de lachende derde te zijn (veel meer dan Rusland). Een uit elkaar gespeeld westen is voor China uiteraard geen slechte zaak. Naast die relatief gunstige geopolitieke wind doken er recent nog wat positieve factoren op voor China. De voorbije weken waren er wat aarzelende signalen van beterschap uit de Chinese economie (hoewel de toestand van de vastgoedmarkt zorgwekkend blijft). Daarnaast toonde de opmerkelijke doorbraak van Deepseek dat China toch meer dan eerder gedacht meespeelt in de AI-wedloop.

China kijkt de komende decennia nog altijd aan tegen een enorme demografische uitdaging (met een krimpende bevolking), maar zet ondertussen wel grote stappen op het vlak van innovatie en strategische controle over hun volledige productieketens.

Het einde van Europa?

In al dat geopolitieke geweld werd de voorbije weken in sommige hoeken al het einde van Europa aangekondigd in de zin van ‘Europa speelt niet meer mee’ en ‘Europa zal alleen maar verder afglijden’. Dat hoeft niet zo te zijn. Europa heeft enorm veel potentieel om economisch beter te doen. Veel van wat nodig is om dat te realiseren, hangt evenwel af van een nauwere samenwerking tussen de lidstaten. De nieuwe Europese Commissie lijkt alvast van plan om nieuwe stappen te zetten, met onder meer plannen om de industrie te ondersteunen en om de administratieve lasten gevoelig te verlagen.

Het grote potentieel ligt evenwel in het afwerken van de eengemaakte markt, vooral dan voor diensten. Voor zaken als financiering, innovatie, digitalisering… zou dat een groot verschil kunnen maken. De moeilijke politieke situatie in onder meer Frankrijk en Nederland (en afwachten wat het in Duitsland wordt) maken het er niet makkelijker op. Maar als Europa economisch wil blijven meespelen, heeft het eigenlijk weinig andere keuze. Hoe sneller dat besef doordringt, hoe beter.

De geopolitieke verschuivingen zorgen voor extra onzekerheid, en het ziet er niet naar uit dat daar op korte termijn verbetering in zal komen. Trump blijft daarin een onvoorspelbare factor. Voor Europa wijst het hele geopolitieke toneel in één richting: Europa moet dringend de zaken in eigen handen nemen, zowel op economisch vlak, als op vlak van defensie. Op verschillende beleidsniveaus is dat besef (rijkelijk laat) aan het doordringen. Afwachten of Europa er in slaagt om concrete stappen vooruit te zetten.