De fiscale onrechtvaardigheid van schenken en erven.

Uit de statistieken van de Vlaamse Belastingdienst blijkt dat het aantal geregistreerde schenkingen in de eerste helft van 2024 met 14% zijn gestegen. In totaal werden er 37.270 schenkingen geregistreerd, waardoor de Vlaamse Overheid 264 miljoen euro aan schenkbelasting kon innen. Schenken is populair, zoveel is duidelijk, en dat heeft vooral met fiscaliteit te maken, het is te zeggen met onrechtvaardige fiscaliteit.

Wie vermogen heeft opgebouwd, weet dat bij een overlijden dit vermogen door de toepassing van het erfrecht naar de erfgenamen zal overgaan. Deze vermogensovergang door een overlijden is een "belastbaar feit", dwz dat op deze vermogensovergang erfbelasting is verschuldigd. En deze erfbelasting kan stevig oplopen. In het Vlaams Gewest lopen de tarieven op tot 55% en in het Brussels en Waals Gewest zelfs tot 80%.

Deze erfbelasting kan men echter makkelijk ontwijken, door ervoor te zorgen dat er geen vermogen meer geërfd moet worden. Dit is eenvoudig te realiseren door het vermogen reeds tijdens het leven aan de volgende generatie over te dragen door middel van een schenking. Een schenking is in beginsel ook een "belastbaar feit" waarop schenkbelasting is verschuldigd, alleen zijn de tarieven van deze schenkbelasting een pak lager dan de tarieven van de erfbelasting.

Een paar kleine voorbeelden tonen aan wat het fiscaal verschil tussen schenken en erven:

• U bent enig kind en u erft bij het overlijden van uw vader de gezinswoning, met een waarde van 600.000 euro. In dit geval zal u in het Vlaams Gewest voor het erven van de gezinswoning 114.000 euro aan erfbelasting moeten betalen. Als uw vader echter tijdens zijn leven, en zelfs nog op zijn sterfbed, zijn woning aan u had geschonken dan had u op deze schenking 90.000 euro schenkbelasting moeten betalen, 24.000 euro minder belasting dus.
• U bent enig kind en u erft bij het overlijden van uw vader diens spaarrekening met een saldo van 600.000 euro. In dit geval zal u in het Vlaams Gewest voor het erven van de spaarrekening 114.000 euro aan erfbelasting moeten betalen. Als uw vader echter tijdens zijn leven, en zelfs nog op zijn sterfbed, zijn spaarrekening aan u had geschonken dan had u op deze schenking 18.000 euro schenkbelasting moeten betalen, 96.000 euro minder belasting dus. En indien uw vader de spaarrekening niet via een geregistreerde schenking, maar via een hand- of bankgift aan u had geschonken, dan is er zelfs helemaal geen schenkbelasting verschuldigd. Maar indien uw vader dan binnen de drie jaar komt te overlijden zou wel erfbelasting verschuldigd zijn.

Erven of schenken is fiscaal dus een wereld van verschil. Oorspronkelijk waren de tarieven van de schenkbelasting en van de erfbelasting weliswaar net dezelfde. Het maakte fiscaal dan ook geen verschil over vermogen nu werd geschonken, dan wel werd geërfd. Om budgettaire redenen heeft de overheid er dan voor geopteerd via lagere tarieven in de schenkbelasting mensen aan te moedigen om reeds tijdens hun leven te schenken. Op die manier geraakt de overheid vlugger aan belastinggeld, dan wanneer ze moeten wachten op een erfenis.

De vraag is echter of het fiscaal verschil tussen schenken of erven wel zo rechtvaardig en zelfs ethisch is. In een ideaal scenario kan men, zoals bovenstaande voorbeelden aantonen, heel wat belastinggeld uitsparen door te schenken. En wat is dat dan dit ideaal scenario? Wel dat is het scenario waarbij vermogende ouders 1° fiscale kennis hebben, 2° een goede verstandhouding hebben met hun kinderen en 3° zich in de (mentale) mogelijkheid bevinden om te schenken. In alle andere gevallen zijn de erfgenamen de fiscale dupe, en dat mag best fiscaal onrechtvaardig genoemd worden.

Vooreerst is het belangrijk om op te merken dat men heel wat belastingen kan besparen met een goede successieplanning, maar dit vereist fiscale kennis of financiële mogelijkheden om fiscale kennis in te huren. En dat is lang niet voor iedereen weggelegd. Uit de cijfers van de Vlaamse Belastingdienst blijkt dat de gemiddelde erfenis in 2022 slechts 200.000 euro bedroeg. Dit toont imho aan dat de grote vermogens in dit land geen erfbelasting meer betalen en het de (lage) middenklassers zijn die hier de grootste fiscale druk ondergaan.

Vervolgens vereist een belastingbesparing in de erfbelasting dat er een wil moet zijn om te schenken. En ook dat is lang niet altijd het geval. Ouders die in onmin leven met hun kinderen zullen niet schenken. Zij kunnen hun kinderen niet onterven, aangezien kinderen immers altijd wettelijk recht hebben op de helft van de nalatenschap van hun ouders. Maar als er ruzie is in de familie zullen de ouders geen vermogen aan hun kinderen schenken, waardoor zij als erfgenamen zware erfbelasting zullen moeten dragen.

En tot slot moet men ook nog (mentaal) in staat zijn om te kunnen schenken. Dit is niet het geval voor personen die bijvoorbeeld plots overlijden in een ongeval of voor personen die getroffen worden door dementie. Ook in dit geval zijn de erfgenamen de fiscale dupe van het verhaal.

We moeten ons dus openlijk de vraag durven stellen of dit wel strookt met fiscale rechtvaardigheid. Persoonlijk ben ik de mening toegedaan dat dit niet het geval is. En ja het klopt dat men zelfs vanop zijn sterfbed nog heel wat zaken kan regelen om de erfgenamen een fiscale kater ter besparen, maar nogmaals dat is enkel het geval voor mensen die daartoe (mentaal) in staat zijn.

En moeten mensen die op hun sterfbed liggen niet bezig zijn met afscheid nemen van hun dierbaren, eerder dan met fiscalisten en notarissen? Daar moet de overheid toch ook eens goed over nadenken.