Rechtszekerheid: een ondergewaardeerd concept in een goed functionerende democratie

Rechtszekerheid vormt de essentiële basis van een ontwikkelde samenleving.

Het is een fundamenteel principe van het recht dat streeft naar stabiliteit, voorspelbaarheid en vertrouwen in de toepassing van wetten. Rechtszekerheid waarborgt dat individuen en entiteiten op de hoogte zijn van de geldende juridische regels en deze kunnen naleven zonder angst voor willekeurige of retroactieve toepassing van het recht.

Rechtszekerheid heeft belangrijke positieve gevolgen. Wanneer wetten duidelijk, stabiel en voorspelbaar zijn, hebben mensen vertrouwen in het juridische systeem. Dit beschermt hun rechten en vrijheden, terwijl het ook economische stabiliteit bevordert. Kortom, rechtszekerheid draagt bij aan een rechtvaardige, zelfverzekerde en welvarende samenleving.

Daarentegen heeft onzekerheid op fiscaal gebied aanzienlijke negatieve gevolgen. Het creëert onduidelijkheid en complexiteit voor belastingbetalers, waardoor het begrijpen en naleven van fiscale regels moeilijk wordt. Het leidt tot frequente geschillen en extra kosten verbonden aan fiscale disputen. Het beïnvloedt investeringen en economische activiteit. Het bevordert kapitaalvlucht naar fiscaal voordeliger rechtsgebieden en draagt bij aan belastingontduiking. Het ondermijnt het vertrouwen van belastingbetalers en veroorzaakt verstoringen en economische inefficiënties.

Rechtszekerheid is geen toevalstreffer

Om rechtszekerheid te versterken, kunnen verschillende belangrijke maatregelen worden genomen. Ten eerste is het essentieel om duidelijke en begrijpelijke wetten op te stellen, zonder ambiguïteit. Wetgevende stabiliteit is ook van belang door frequente en onvoorspelbare wijzigingen in de wetgeving te beperken. Het is cruciaal om de retroactieve toepassing van nieuwe wetten te beperken om verworven rechten te beschermen. Onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is essentieel om onpartijdige beslissingen te waarborgen op basis van het recht. Toegang tot justitie moet eerlijk en betaalbaar zijn, door de doorlooptijden van procedures te verkorten en alternatieve geschillenbeslechting aan te bieden. Het betrekken van belanghebbenden bij het opstellen van wetten en zorgen voor adequate juridische opleiding zijn ook belangrijke aspecten. Transparantie en communicatie, evenals regelmatige evaluatie van bestaande wetgeving, dragen bij aan het versterken van rechtszekerheid. Tot slot zorgt een consistente interpretatie van wetten door rechtbanken voor voorspelbare toepassing ervan. Door deze maatregelen te combineren, kan rechtszekerheid worden versterkt, met het bevorderen van vertrouwen, stabiliteit en respect voor de rechtsstaat.

Rechtszekerheid raakt steeds verder verwijderd van ons land

Toegepast op België en het fiscale kader, staan alle aspecten die rechtszekerheid versterken op rood. Enkele voorbeelden? Wetten worden steeds complexer en slechter geformuleerd. De regelgeving rond auteursrechten is een treffend voorbeeld. De complexiteit van ons autokostenforfait is een wirwar van formules, periodes en categorisatie, waardoor een perfecte naleving bijna onmogelijk is. Wetgevende stabiliteit is een farce: het bestaat niet. De vele aanpassingen tonen aan dat onze uitvoerende macht helemaal niet geïnteresseerd is in continuïteit. Het woord "hervorming" is daarbij de beste indicator van intenties. Het nieuwe fiscale proces (nieuwe termijnen) is duidelijk onevenwichtig en komt alleen de ambtenaren ten goede, die nu een abnormaal lange periode hebben. Bemiddelingsorganen (zoals ruling) hebben hun onafhankelijkheid verloren, wat juist essentieel is voor een goede werking ervan. Overleg is op het laagste niveau. In 25 jaar praktijkervaring heb ik nog nooit zo weinig overleg gezien van een ministerieel kabinet. Wetten worden nooit geëvalueerd en wanneer dit wel gebeurt, is het uitsluitend op budgettair vlak. Tot slot functioneren de rechtbanken nog steeds goed, maar hun traagheid maakt van de Belgische justitie een ernstige handicap: een fiscale procedure in beroep in Brussel duurt vandaag de dag iets minder dan vijftien jaar...

En u wilt meer rechtszekerheid? Neem genoegen met het laatste woord.

Deze opinie is ook gepubliceerd in de speciale belastingaangifte-editie van La Libre Belgique.